CSC (कॉमन सर्व्हिस सेंटर) मार्फत कोणकोणत्या सुविधा मिळतात?

आजच्या डिजिटल युगात सरकारच्या जवळजवळ सर्व सेवांना ऑनलाइन स्वरूप मिळालं आहे. पण अजूनही भारतातील ग्रामीण भागात इंटरनेट, संगणक वापर किंवा सरकारी कार्यालयांपर्यंत सहज पोहोचणे कठीण ठरतं. ह्याच अंतराला कमी करण्यासाठी सरकारने CSC – कॉमन सर्व्हिस सेंटर (जनसेवा केंद्रे) सुरू केली.

CSC म्हणजे नागरिकांसाठी वन-स्टॉप डिजिटल सेंटर जिथून विविध सरकारी व खासगी सेवा एका क्लिकवर उपलब्ध होतात. आधार-पॅन कार्ड अपडेट करणे असो, सरकारी योजनांचा अर्ज करणे असो, बँकिंग-विमा सेवा असो किंवा बिल भरणे – हे सर्व कामे आता CSC मार्फत काही मिनिटांत करता येतात.

यामुळे ग्रामीण भागातील लोकांना शहरात धावपळ करण्याची गरज कमी झाली आहे आणि डिजिटल इंडिया मिशनला एक मोठा वेग मिळाला आहे. त्यामुळेच आज प्रत्येक गावातल्या सामान्य नागरिकासाठी CSC हे “डिजिटल दार” बनलं आहे.

CSC म्हणजे काय?

CSC – Common Service Centre (कॉमन सर्व्हिस सेंटर) ही भारत सरकारच्या Digital India Mission अंतर्गत सुरू केलेली सुविधा आहे. ग्रामीण आणि शहरी भागातील नागरिकांना विविध सरकारी, आर्थिक, शैक्षणिक आणि आरोग्य सेवा एका ठिकाणी डिजिटल पद्धतीने उपलब्ध करून देणे हा यामागचा मुख्य उद्देश आहे.

थोडक्यात, CSC म्हणजे ग्रामीण भागातील नागरिकांसाठी बनवलेले “डिजिटल सेवा केंद्र” जेथे लोकांना सरकारी कार्यालयात वारंवार जाण्याची गरज न पडता सेवा मिळतात.

CSC ची संकल्पना आणि उद्दिष्ट:

CSC ची मुख्य संकल्पना म्हणजे “डिजिटल सेवा सर्वांसाठी”.

• सरकारी सेवांचा लोकांपर्यंत सहज पोहोच.
• ग्रामीण भागातील लोकांना ऑनलाइन सुविधा मिळवून देणे.
• वेळ आणि पैसा वाचवणे.
• रोजगार निर्मिती करणे, कारण प्रत्येक CSC सेंटर चालवण्यासाठी VLE (Village Level Entrepreneur) असतो.

CSC कसे चालते? (Working Process):

CSC (कॉमन सर्व्हिस सेंटर) चालण्याची प्रक्रिया अगदी सोपी पण संगठित आहे. प्रत्येक गावात किंवा भागात सरकारमान्य CSC सेंटर स्थापन केले जाते. हे सेंटर चालवणाऱ्या व्यक्तीला VLE (Village Level Entrepreneur) म्हणतात. VLE कडे अधिकृत CSC आयडी आणि पासवर्ड असतो, ज्याद्वारे तो सरकारने उपलब्ध करून दिलेल्या Digital Seva Portal मध्ये लॉगिन करून सेवा पुरवतो. नागरिक आपली गरज (उदा. आधार अपडेट, पॅन कार्ड अर्ज, बँकिंग व्यवहार, बिल पेमेंट, शिष्यवृत्ती फॉर्म इ.) घेऊन CSC सेंटरवर येतात. VLE त्यांच्या वतीने ऑनलाइन अर्ज भरतो, आवश्यक कागदपत्रे अपलोड करतो आणि फी भरून प्रक्रिया पूर्ण करतो. त्यानंतर नागरिकांना डिजिटल रिसीट किंवा प्रिंट स्वरूपात पुरावा दिला जातो. अशा प्रकारे, नागरिकांना शहरात किंवा सरकारी कार्यालयात न जाता त्यांच्या गावातच सर्व सेवा मिळतात. यामुळे वेळ, पैसे वाचतात आणि ग्रामीण भागातील लोकांना सहजपणे डिजिटल सेवांचा लाभ घेता येतो.

CSC मार्फत मिळणाऱ्या प्रमुख सुविधा:

• सरकारी सेवा (G2C Services)
  • आधार कार्ड नोंदणी व अपडेट
  • पॅन कार्ड अर्ज
  • मतदार ओळखपत्र (Voter ID)
  • जन्म / मृत्यू प्रमाणपत्र
  • सरकारी योजनांचे अर्ज (उदा. प्रधानमंत्री आवास योजना, उज्ज्वला योजना)
• आर्थिक सेवा (Financial Services)
  • बँक खाते उघडणे, डिपॉझिट / विथड्रॉ
  • AEPS (Aadhaar Enabled Payment System) द्वारे व्यवहार
  • जीवन, आरोग्य व पिक विमा योजना
  • पेन्शन योजना व प्रॉविडंट फंड व्यवहार
• आरोग्य सेवा (Health Services)
  • टेलिमेडिसिन (ऑनलाइन डॉक्टर सल्ला)
  • जन औषधी केंद्राद्वारे औषध खरेदी
  • आरोग्य तपासण्या आणि लॅब रिपोर्ट सुविधा
• शैक्षणिक व कौशल्यविकास सेवा (Education & Skill Development)
  • ऑनलाइन परीक्षा नोंदणी
  • डिजिटल साक्षरता (PMGDISHA)
  • स्किल ट्रेनिंग प्रोग्राम्स
• कृषि सेवा (Agriculture Services)
  • पिक विमा योजना अर्ज
  • हवामान माहिती व कृषी सल्ला
  • शेतकरी कर्ज / लोन अर्ज
• दैनिक उपयुक्त सुविधा (Utility & Other Services)
  • वीज, पाणी, गॅस बिल भरणे
  • मोबाईल व DTH रिचार्ज
  • रेल्वे, बस तिकीट बुकिंग
  • पोस्ट ऑफिस सेवा
  • पासपोर्ट अर्ज

CSC चे फायदे (Benefits of CSC):

1. ग्रामीण आणि दूरच्या भागातील नागरिकांसाठी सुविधा:
CSC मुळे गावगावातील लोकांना सरकारी सेवा मिळवण्यासाठी शहरात धावपळ करावी लागत नाही. आधार अपडेट, पॅन कार्ड अर्ज, बँकिंग व्यवहार, बिल भरणे अशा अनेक सुविधा थेट गावात उपलब्ध होतात.

2. वेळ आणि पैसे वाचवणे:
पूर्वी नागरिकांना सरकारी कार्यालये किंवा बँककडे जाण्यासाठी दिवसभर वेळ खर्च करावा लागायचा. CSC मुळे सर्व सेवा एका ठिकाणी आणि ऑनलाइन उपलब्ध असल्याने नागरिकांचा वेळ आणि खर्च दोन्ही वाचतो.

3. रोजगार निर्मिती:
प्रत्येक CSC सेंटर चालवण्यासाठी VLE (Village Level Entrepreneur) असतो. त्यामुळे स्थानिक युवक-युवतींसाठी नोकरी व स्वरोजगाराच्या संधी निर्माण होतात.

4. डिजिटल साक्षरता वाढवणे:
CSC मुळे ग्रामीण भागातील नागरिकांना डिजिटल सेवांचा उपयोग शिकता येतो. यामुळे लोकांचा तंत्रज्ञानाशी परिचय वाढतो व डिजिटल इंडिया मिशनला गती मिळते.

5. सर्वसमावेशक सेवा:
CSC एकाच ठिकाणी बँकिंग, विमा, आरोग्य, शिक्षण, शेतकरी सेवा, utility services सारख्या अनेक सेवा उपलब्ध करून देते. यामुळे नागरिकांना अनेक माध्यमांवर जावे लागत नाही.

CSC चे भविष्य (Future Scope):

1. CSC 3.0 आणि सेवा विस्तार:
सरकार CSC सेवांचे तीसरे पायरी (CSC 3.0) सुरू करत आहे. त्याचा उद्देश आहे अधिक गावात सेवा पोहोचवणे आणि नवीन डिजिटल सुविधा जोडणे.

2. डिजिटल इंडिया मिशनमध्ये महत्त्वपूर्ण योगदान:
CSC हे ग्रामीण भागातील डिजिटल समावेशनाचे मुख्य साधन बनत आहे. भविष्यात अधिक लोकांना ऑनलाईन सरकारी सेवा, बँकिंग, शिक्षण आणि आरोग्य सुविधा मिळतील.

3. कौशल्य विकास आणि रोजगार संधी:
CSC केंद्रांद्वारे युवक-युवतींसाठी वॉकशॉप्स, ट्रेनिंग प्रोग्राम्स, आणि ऑनलाईन कोर्सेस आयोजित केले जातील, ज्यामुळे रोजगार व कौशल्य विकासाला चालना मिळेल.

4. नवकल्पना आणि ई-गव्हर्नन्सची सुधारणा:
भविष्यात CSC टेलिमेडिसिन, स्मार्ट एग्रीकल्चर, ई-शिक्षण, आणि डिजिटल पेमेंट्स सारख्या नवकल्पनांना धरून ग्रामीण भारतात तंत्रज्ञानाचा प्रभाव वाढवेल.

CSC सेंटर कसे चालू करावे?

अर्जदाराला भारताचा नागरिक असणे आवश्यक आहे आणि त्याच्याकडे किमान 10वी उत्तीर्ण शैक्षणिक पात्रता असावी लागते. त्याचबरोबर संगणक व इंटरनेट वापरण्याची प्राथमिक माहिती आणि CSC सेंटरसाठी घर, दुकान किंवा छोटा कार्यालय यापैकी कोणतेही ठिकाण उपलब्ध असणे आवश्यक आहे. पात्रतेची खात्री झाल्यानंतर अर्जदाराला CSC च्या अधिकृत पोर्टलवर (https://register.csc.gov.in) जाऊन “Apply for VLE” किंवा “New Registration” पर्यायाद्वारे अर्ज भरावा लागतो. अर्जात वैयक्तिक तपशील जसे की नाव, पत्ता, जन्मतारीख, संपर्क क्रमांक आणि ईमेल आयडी भरणे आवश्यक असते.

यानंतर, अर्जदाराने आधार कार्ड, पॅन कार्ड किंवा ओळखपत्र, शैक्षणिक प्रमाणपत्र, पासपोर्ट साइज फोटो, घर/ऑफिसचा मालकीपत्र किंवा भाडे करार तसेच बँक खाते तपशील अपलोड करणे आवश्यक असते. अर्ज सबमिट केल्यावर सरकारकडून पात्रतेची पडताळणी केली जाते आणि पात्र असल्यास अर्जदाराला VLE आयडी दिला जातो. CSC सेंटर सुरू करण्यासाठी आवश्यक उपकरणे जसे संगणक, प्रिंटर, स्कॅनर आणि इंटरनेट कनेक्शन बसवावे लागतात. त्यानंतर सरकारकडून अर्जदाराला VLE Training Program अंतर्गत डिजिटल सेवांचा वापर, अर्ज प्रक्रिया, बँकिंग व नागरिकांशी व्यवहार याबाबत प्रशिक्षण दिले जाते. प्रशिक्षण पूर्ण झाल्यानंतर अर्जदार आपले CSC सेंटर सुरू करू शकतो आणि गावातील नागरिकांना सरकारी व खासगी सेवा सहज उपलब्ध करून देऊ शकतो.

या लेखाच्या माध्यमातून  Mahitia1.in टीमने पंतप्रधान मोफत शिलाई मशीन योजनेसाठी कोण पात्र आहे? व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला या व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group- शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – (लिंकवर क्लिक करून) जॉइन करू शकता.  ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी, शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो.

हे हि वाचा !