स्पिरुलिना शेतीमधून लाखोंची कमाई कशी करावी ?

आजच्या आधुनिक काळात पारंपरिक शेतीसोबतच वेगवेगळ्या शेती पद्धतींचा स्वीकार करणारे शेतकरी यशस्वी होत आहेत. त्यामध्येच एक नाव चर्चेत आहे – स्पिरुलिना शेती. कमी जागा, कमी पाणी, आणि कमी खर्चात लाखोंचा नफा मिळवून देणारी ही शेती सध्या तरुण उद्योजकांपासून शेतकऱ्यांपर्यंत प्रत्येकासाठी आकर्षण ठरत आहे.
स्पिरुलिना ही पोषणमूल्यांनी परिपूर्ण अशी सूक्ष्म शेवाळ आहे, जी केवळ अन्नासाठीच नाही, तर औषधे, सौंदर्यप्रसाधने, आणि पशुखाद्याच्या क्षेत्रातही महत्त्वाची भूमिका बजावते. यामुळे, भारतासह जागतिक बाजारपेठेत याची मागणी प्रचंड वाढली आहे. चला तर मग, जाणून घेऊया स्पिरुलिनाची शेती म्हणजे काय, आणि ती कशी सुरू करायची.

स्पिरुलिना म्हणजे काय आणि स्पिरुलिनाची वैशिष्ट्ये:

स्पिरुलिना ही एक प्रकारची सूक्ष्मजीव वनस्पती (Microalgae) आहे, जी नैसर्गिकरित्या ताज्या पाण्यात किंवा अल्कलाइन पाण्यात उगम पावते. तिचा रंग हिरवट निळसर असतो आणि पोषणमूल्यांच्या दृष्टीने ती अतिशय समृद्ध मानली जाते.

स्पिरुलिनाची वैशिष्ट्ये:

• प्रथिनांचा खजिना: स्पिरुलिनामध्ये 60-70% प्रथिने असतात, जी शरीरासाठी आवश्यक आहेत.
• अँटीऑक्सिडंट्स: रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवून शरीराला सुदृढ ठेवतात.
• मिनरल्स आणि जीवनसत्त्वे: लोह, कॅल्शियम, मॅग्नेशियम, आणि जीवनसत्त्व B12 मुबलक प्रमाणात असते.
• नैसर्गिक औषधी गुणधर्म: शरीरातील विषारी घटक बाहेर टाकणे, ऊर्जा वाढवणे, आणि त्वचा-केसांसाठी फायदेशीर ठरणे.

स्पिरुलिनाचा वापर:

• पोषणपूरक आहार
• त्वचेसाठी सौंदर्यप्रसाधने
• औषधे
• पशुखाद्य

आजच्या काळात शाकाहारी लोकांसाठी प्रथिनांचा सर्वोत्तम स्रोत म्हणून स्पिरुलिना ओळखले जाते. याशिवाय, आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत स्पिरुलिनाच्या उत्पादनांना प्रचंड मागणी आहे, ज्यामुळे तिची शेती फायदेशीर ठरते.

स्पिरुलिना शेतीचे फायदे:

1. स्पिरुलिनाची शेती फार कमी जागेत करता येते. मोठ्या शेतीसाठी जागा उपलब्ध नसलेल्यांसाठी हा व्यवसाय फायदेशीर ठरतो.
2. स्पिरुलिना प्रथिने आणि जीवनसत्त्वांनी भरलेली असल्याने ती आरोग्य उद्योगात, सौंदर्यप्रसाधनांमध्ये, आणि औषधांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर वापरली जाते.
3. पारंपरिक शेतीच्या तुलनेत खूप कमी पाण्यात स्पिरुलिना शेती शक्य आहे.
4. स्पिरुलिनाची वाढती मागणी लक्षात घेता, हा व्यवसाय चांगले आर्थिक उत्पन्न मिळवून देतो.
5. स्पिरुलिनाचे उत्पादन साध्या आणि कमी खर्चाच्या तंत्रज्ञानावर आधारित असल्याने यासाठी मोठ्या गुंतवणुकीची आवश्यकता नाही.

स्पिरुलिना शेतीची सुरुवात कशी करावी?

स्पिरुलिना शेती सुरू करण्यासाठी फार मोठ्या जागेची किंवा साधनांची गरज नसते. ही शेती कमी गुंतवणुकीत सुरू करता येते, आणि यश मिळवण्यासाठी योग्य प्रशिक्षण आणि नियमित निगराणी महत्त्वाची आहे.

अ. आवश्यक साधने आणि जागा:

1. पाण्याच्या टाक्या:
   • साधारण 1000-5000 लिटर क्षमतेच्या टाक्या आवश्यक असतात.
   • प्लास्टिकच्या टाक्या किंवा सिमेंटच्या कुंड्याही वापरल्या जाऊ शकतात.
2. जमीन:
   • 200-300 चौरस फूट जागा पुरेशी आहे.
   • ही जागा चांगल्या सूर्यप्रकाशात असावी.
3. पाणी:
   • पाण्याची गुणवत्ता महत्त्वाची आहे. खारट पाणी चालत नाही.

ब. पोषणयुक्त पाण्याची तयारी:

स्पिरुलिनाची वाढ होण्यासाठी पोषणयुक्त पाण्याचा वापर करावा लागतो. हे पोषणमिश्रण बाजारात उपलब्ध असते किंवा तुम्ही ते तयार करू शकता. यामध्ये सोडियम बायकार्बोनेट, पोटॅशियम नायट्रेट, फॉस्फेट, आणि इतर सूक्ष्म पोषकतत्त्वांचा समावेश असतो.

क. स्पिरुलिना कल्चर (बियाणे) कुठे मिळेल?

• संशोधन संस्था: ICAR किंवा कृषी विद्यापीठांकडून.
• खाजगी विक्रेते: ऑनलाइन प्लॅटफॉर्मद्वारे खरेदी करू शकता.
• स्थानिक बाजारपेठ: विश्वासार्ह स्त्रोतांवरून खरेदी करणे महत्त्वाचे आहे.
• पाणी तयार करणे:पोषणमिश्रण पाण्यात मिसळून योग्य pH (8-10) पातळी राखावी.
• स्पिरुलिना कल्चर सोडणे: टाकीत बियाणे मिसळून त्याची योग्य निगराणी करावी.
• तापमान नियंत्रण: स्पिरुलिनासाठी 30-35 अंश सेल्सिअस तापमान आवश्यक आहे.
• प्रकाश आणि सावली: 50% सूर्यप्रकाश आणि 50% सावली असलेली जागा योग्य ठरते.

स्पिरुलिनाची कापणी कधी करावी?

• पहिली कापणी 15-20 दिवसांत करता येते.
• यानंतर दर 7-10 दिवसांनी कापणी करता येते.
• कापणीसाठी फिल्टर वापरून स्पिरुलिना वेगळे करावे आणि नंतर सुकवावे.
• सुकविणे: कापलेली स्पिरुलिना उन्हात किंवा स्पेशल डिहायड्रेटरमध्ये सुकवली जाते.
• पावडर तयार करणे: सुकलेल्या स्पिरुलिनाला ग्राइंड करून पावडर स्वरूपात विक्रीसाठी तयार करता येते.

स्पिरुलिना शेतीसाठी प्रक्रिया

स्पिरुलिना शेती सुरू करणे हे तांत्रिकदृष्ट्या सोपे असले तरी त्यासाठी शास्त्रशुद्ध प्रक्रिया पाळणे महत्त्वाचे आहे. खालीलप्रमाणे स्टेप्स प्रक्रिया समजून घ्या:

1. पाणी तयार करणे:

• पाण्यात पोषणमिश्रण घालून pH पातळी 8-10 राखावी.
• सोडियम बायकार्बोनेट, पोटॅशियम नायट्रेट, आणि फॉस्फेट यांचे योग्य प्रमाण वापरावे.

2. स्पिरुलिना कल्चर सोडणे:

• तयार पाण्यात स्पिरुलिनाचे बियाणे (कल्चर) मिसळा.
• दररोज पाण्याची हालचाल व्हावी यासाठी हलक्या हालचालीचे यंत्र (एरिएटर) वापरा.

3. तापमान आणि प्रकाश नियंत्रण:

• 30-35 अंश सेल्सिअस तापमान राखा.
• 50% सावली आणि 50% सूर्यप्रकाश असलेली जागा योग्य आहे.

4. निगराणी:

• रोज पाण्याची pH पातळी तपासा.
• स्पिरुलिनाच्या वाढीसाठी आवश्यक पोषणतत्त्वांचा पुरवठा नियमित करा.

उत्पादन काढण्याची पद्धत

स्पिरुलिनाची कापणी हा महत्वाचा टप्पा आहे, जो योग्य पद्धतीने केल्यास उत्पादनाचा दर्जा चांगला राहतो.

1. कापणीचा वेळ:

• पहिली कापणी 15-20 दिवसांनी होते.
• यानंतर दर 7-10 दिवसांनी कापणी करता येते.

2. कापणी प्रक्रिया:

• फिल्टरिंग: सूक्ष्म फिल्टरने पाण्यातून स्पिरुलिना वेगळे करा.
• धुणे: वेगळ्या पाण्यात स्पिरुलिना स्वच्छ धुवा.
• सुकवणे: स्पिरुलिनाला उन्हात किंवा डिहायड्रेटरच्या साहाय्याने सुकवा.

3. पावडर तयार करणे:

• सुकलेल्या स्पिरुलिनाला मिक्सरमध्ये किंवा औद्योगिक ग्राइंडरमध्ये बारीक करून पावडर स्वरूपात तयार करा.

स्पिरुलिनाची विक्री

• स्पिरुलिना पावडर, गोळ्या किंवा कच्च्या स्वरूपात स्थानिक बाजारपेठेत विक्री करा.
• शेतकऱ्यांचे मार्केटिंग गट किंवा कृषी प्रदर्शनात स्टॉल लावा.
• स्पिरुलिनाची उत्पादने Amazon, Flipkart, किंवा इतर ई-कॉमर्स साइट्सवर विक्री करा.
• स्वतःची वेबसाइट तयार करून डायरेक्ट विक्री सुरू करा.
• औषध कंपन्या, पशुखाद्य उत्पादक, आणि सौंदर्यप्रसाधन कंपन्यांना घाऊक स्वरूपात विक्री करा.
• स्पिरुलिनाच्या निर्यातदार कंपन्यांशी संपर्क साधा.

खर्च आणि नफा

प्रारंभिक खर्च:

• साधनसामग्री:
  • पाण्याच्या टाक्या: ₹10,000 ते ₹50,000
  • पोषणमिश्रण: ₹3,000-₹5,000
  • स्पिरुलिना बियाणे: ₹2,000-₹5,000
• इतर खर्च:
  • वीज आणि पाणी: ₹1,000-₹2,000 दरमहा

वार्षिक अंदाज:

• एक एकर स्पिरुलिना शेतीसाठी ₹1-1.5 लाख खर्च होतो.

उत्पन्न:

• दर महिन्याला सरासरी 10-15 किलो स्पिरुलिना उत्पादन मिळते.
• बाजारात स्पिरुलिनाचे दर ₹800 ते ₹1,200 प्रति किलो आहेत.
• एका वर्षात ₹3-5 लाख नफा मिळू शकतो.
• योग्य निगराणी, मार्केटिंग, आणि उत्पादन प्रक्रियेमुळे पहिल्या वर्षात गुंतवणूक वसूल होते.
• नंतर दरवर्षी कमी खर्चात चांगला नफा मिळू शकतो.

स्पिरुलिना शेती करताना येणाऱ्या संभाव्य अडचणी आणि उपाय

1. तांत्रिक ज्ञानाचा अभाव: काही ठिकाणी लोकांना या शेतीविषयी पुरेसे तांत्रिक ज्ञान नसते, त्यामुळे उत्पादन प्रक्रिया अडचणीत येते.
2. योग्य बाजारपेठेचा अभाव: स्पिरुलिना विक्रीसाठी योग्य बाजारपेठ तयार होणे गरजेचे आहे. अनेकांना उत्पादने कुठे आणि कशी विकायची याची स्पष्टता नसते.
3. शेतीसाठी अनुकूल वातावरण: स्पिरुलिनाच्या वाढीसाठी विशिष्ट तापमान आणि आर्द्रतेची गरज असते. गरजेनुसार वातावरण न मिळाल्यास उत्पादनावर परिणाम होतो.
4. प्रारंभिक खर्च: जरी खर्च कमी असला तरी सुरुवातीला काही प्रमाणात भांडवलाची आवश्यकता असते, जे सर्वांना सहज उपलब्ध होत नाही.

अडचणीवर उपाय

1. प्रशिक्षण आणि मार्गदर्शन: स्पिरुलिना शेतीत तांत्रिक ज्ञान मिळवण्यासाठी शासकीय आणि खासगी संस्था विविध प्रशिक्षण कार्यक्रम आयोजित करतात. यामध्ये सहभागी होणे फायदेशीर ठरते.
2. बाजारपेठेचा अभ्यास: उत्पादन विक्रीसाठी स्थानिक आणि आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठांचा अभ्यास करून योग्य पद्धतीने विक्री प्रक्रिया राबवता येते.
3. योग्य वातावरणाची निर्मिती: शेतकरी ग्रीनहाऊस किंवा कृत्रिम तापमान नियंत्रित पद्धतीचा अवलंब करू शकतात.
4. सरकारच्या योजनांचा लाभ: कृषी विभागाकडून मिळणाऱ्या अनुदानाचा वापर करून सुरुवातीचा खर्च कमी करता येतो.

स्पिरुलिना शेतीत प्रशिक्षित होण्यासाठी उपयुक्त संस्थांची नावे

1. सेंट्रल फूड टेक्नॉलॉजिकल रिसर्च इन्स्टिट्यूट (CFTRI), म्हैसूर:
   येथे स्पिरुलिना उत्पादनासाठी विविध कोर्सेस उपलब्ध आहेत.
2. राष्ट्रीय कृषी अनुसंधान परिषद (ICAR):
   ICAR अंतर्गत विविध कृषी महाविद्यालये स्पिरुलिना शेतीसाठी प्रशिक्षण देतात.
3. नीरी (NEERI), नागपूर:
   पर्यावरण अनुकूल पद्धतीने स्पिरुलिना उत्पादनासाठी मार्गदर्शन करते.
4. खासगी संस्थांद्वारे ऑनलाइन कोर्सेस:
   Udemy, Coursera यांसारख्या ऑनलाइन प्लॅटफॉर्मवरही स्पिरुलिना शेतीसाठी कोर्सेस उपलब्ध आहेत.

या लेखमधून Mahitia1.in टीमच्या लेखनातून स्पिरुलिना शेतीमधून लाखोंची कमाई कशी करावी व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला या  व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group – शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – ( लिंक वर क्लिक करून ) जॉइन करू शकता.  ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी, शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो.

हे हि वाचा !

शेतकरी बांधवानो आजच करा अर्ज मुख्यमंत्री सौर कृषी पंप योजनेला आणि मिळवा ९५ टक्के अनुदान आणि इतर हि अनेक फायदे…

NBMMP राष्ट्रीय बायोगॅस व खत व्यवस्थापन योजनेंतर्गत मिळतंय 16000 रुपयाचे अनुदान आजच करा अर्ज

इंदिरा गांधी राष्ट्रीय विधवा पेंशन योजना.indira gandhi rashtriya vidhwa pension yojana