अंशकालीन पदवीधर हि पदवी कशी आणि कधीपासून देण्यास सुरुवात केली याचा इतिहास खूप जुना आणि मोठा आहे. आज या विषयी जास्त चर्चा होत नाही कारण अंशकालीन पदवीधर यांचे प्रमाण कमी आहे सोबत या विषयी सर्व सामन्यात: माहिती खूप कमी आहे. या लेखातून अंशकालीन पदवीधर पदवी देण्याची सुरुवात कुठून आणि कधी झाली. याविषयी माहिती पाहू.
सुरुवातीला हे समजून घेणे गरजेचे आहे कि अंशकालीन पदवीधर म्हणजे काय ? हे समजून घेण्यासाठी एक उदा. ने समजून घेऊ , एक श्याम नावाचा मुलगा आपले ९ वी चे माध्यमिक शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर काही अडचणी किंवा कारणामुळे शिक्षण सोडून देतो आणि एका ठिकाणी नोकरी किंवा कामधंदा करत असतो. काही दिवसा आणि वर्षानंतर त्याला वाटते कि आपण आपले शिक्षण पूर्ण करावे पण अडचण अशी आहे कि तो त्याचे काम जे आता आहे ते सोडू शकत नाही कारण हेच काम त्याचा मुख्य उदरनिर्वाह करण्याचे मुख्य माध्यम असून त्याच्या कुटुंबात दुसरे कुणीच नाही. त्यामुळे त्याला जर पुढील शिक्षण घ्यायचे असेल तर तो कशा घेणार हा त्याच्या पुढे सर्वात मोठा प्रश्न पडला. काही दिवसानंतर त्याला distance education/ मुक्त शिक्षण विषयी माहिती पडले म्हणजे तो त्याचे रोजचे काम करत करत शिक्षण सुद्धा घेऊ शकतो. मग त्याने एका ठिकाणी १० च्या वर्गात प्रवेश मिळवला . रोजचे काम आणि रविवारी शिक्षण करत त्याने आपली १०, १२ पूर्ण करून आपली पदवी सुद्धा त्याचे रोजचे काम करत करत पूर्ण केले. आता तो श्याम पदवीधर आहे.
अंशकालीन शिक्षण साठी शासनाने त्यासाठी आपल्या शिक्षण व्यवस्थेत तशी तरतूद केली आहे ज्यामुळे देशातील कोणताही व्यक्ती शिक्षणापासून वंचित राहणार नाही. पण याची सुरुवात कधी झाली आणि त्याला आपल्या शिक्षण व्यवस्थेत कसे आणले हि खरच खूप रंजक कहाणी आहे.
अंशकालीन पदवीधर पदवी देण्याची सुरुवात कुठून आणि कधी झाली ?
अंशकालीन पदवीधर पदवी देण्याची सुरुवात आणि इतिहास पहिला असता इतिहासात असे दिसून येते कि आधुनिक अंशकालीन शिक्षणाची तरतूद १८५८ साली युनिव्हर्सिटी ऑफ लंडन मध्ये त्याचे पुरावे मिळतात. त्यांनी External programme अंतर्गत विद्यार्थी शिक्षण संस्थेत न रहाता दुरून अभ्यास करून आपली पदवी पूर्ण करू शकतो अशी तरतूद करणारे हे पहिले विद्यापीठ होते
जागतिक स्तरावर पाहता, अंशकालीन शिक्षणाची संकल्पना 19व्या शतकातच आकार घेऊ लागली. युनिव्हर्सिटी ऑफ लंडनने 1858 मध्ये “External Programme” सुरू केले, ज्यामध्ये विद्यार्थी दूरुन अभ्यास करून पदवी मिळवू शकत होते. यामुळे शारीरिक उपस्थिती न ठेवता शिक्षण घेण्याची नवी संधी उघडली. पुढे 20व्या शतकात शिक्षणसंस्था आणि विद्यापीठांनी अंशकालीन पाठ्यक्रमांची रूपरेषा अधिक सुधारली, ज्यामुळे काम करतांना किंवा इतर जबाबदाऱ्या सांभाळतांना शिक्षण उचलणे शक्य झाले.
हे हि वाचा .
१. भारतीय संसदेचे कार्य ,रचना आणि वैशिष्ट्ये
२. नालंदा विद्यापीठाबद्दल आश्चर्यकारक माहिती
३. अंशकालीन प्रमाणपत्र नमुना तुम्ही तुमचे प्रमाणपत्र बनवले आहे का ?
भारतात अंशकालीन पदवीधर यांची सुरुवात कधी झाली ?
भारतात अंशकालीन पदवीधरांची (part-time degree holders) संकल्पना आणि इतिहास शैक्षणिक गरजांनुसार आणि सामाजिक परिस्थितीनुसार विकसित झाला आहे. भारतातील अंशकालीन शिक्षणाचा आरंभ १९ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात, विशेषतः ब्रिटिश राजवटीच्या काळात सुरु झाला, विद्यार्थ्यांना शारीरिक उपस्थितीशिवायही शिक्षण घेण्याची संधी देण्यासाठी युनिव्हर्सिटी ऑफ लंडनने 1858 मध्ये “External Programme” सुरू केले, ज्याने अंशकालीन शिक्षणाला जागतिक स्तरावर पहिले रीतसर स्वरूप दिले. भारतात त्या वेळी अनेक कॉलेजेस आणि विद्यापीठे स्थापन करण्यात आली, परंतु अंशकालीन पदवी शिक्षणाची अधिक व्यापक व औपचारिक पातळीवर प्रगती २० व्या शतकात झाली.
स्वातंत्र्यानंतर भारत सरकारने शिक्षणव्यवस्थेचा विस्तार करून युनिव्हर्सिटी ग्रँट्स कमिशन (UGC) आणि इतर शैक्षणिक संस्था उभारल्या. अंशकालीन व दूरस्थ शिक्षण पद्धतींचा विकास मुख्यतः काम करणाऱ्या आणि इतर जबाबदाऱ्या सांभाळणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी झाला. आधुनिक काळात, अनेक सरकारी आणि खासगी विद्यापीठांनी अंशकालीन, फ्लेक्सिबल टाइमिंग, आणि दूरस्थ शिक्षणाचे कार्यक्रम सुरू केले आहेत ज्यात विद्यार्थ्यांना कामापासून दूर न राहता पदवी करणं शक्य आहे.
भारतातील अंशकालीन पदवीधारकांसाठी विविध क्षेत्रांमध्ये, विशेषतः अभियांत्रिकी, कला, वाणिज्य आणि इतिहास यांसारख्या विषयांत शिक्षण सुविधा देण्यात येत आहेत. परंतु, काही अभ्यासक्रम पूर्णपणे अंशकालीन स्वरूपात उपलब्ध आहेत तर काहींना फ्लेक्सिबल टाइमिंग किंवा वीकेंड क्लासेसचे स्वरूप असते. युनिव्हर्सिटी ग्रँट्स कमिशन (UGC) आणि संबंधित शैक्षणिक मंडळे यासाठी नियम आणि मान्यता ठरवतात.
२०२५ मध्ये अंशकालीन शिक्षणाचे विविध प्रकार आहेत. त्यापैकी काही खालील प्रमाणे.
नवीन शिक्षण धोरण २०२० मध्ये अंशकालीन शिक्षनाच्या नवनवीन प्रकार आहेत ज्याचा वापर करून देशातील अनेक तरुण तरुणी आपले शिक्षण पूर्ण करू शकते.
- मुक्त व अंतर शिक्षण (Open and Distance Learning – ODL) : NEP ने ODL ला लवचिक शिक्षण पद्धत म्हणून प्रोत्साहन दिले आहे, ज्यामध्ये विद्यार्थ्यांना शारीरिक उपस्थितीशिवाय दूरस्थ शिक्षण घेता येते. संस्थांनी ODL अभ्यासक्रम योग्य मान्यतेसह व गुणवत्ता नियंत्रणासह चालवावेत, यावर भर देण्यात आला आहे.
- ऑनलाइन शिक्षण (Online Education): या धोरणात डिजिटल तंत्रज्ञान आणि ऑनलाइन प्लॅटफॉर्म (जसे की MOOCs, SWAYAM, DIKSHA) चा वापर करून शिक्षण देण्यावर भर आहे. यामुळे विद्यार्थ्यांना “कधीही-कुठेही” अशा सुविधेसह शिकता येते.
- मिश्रित शिक्षण (Blended Learning): NEP मध्ये पारंपरिक वर्गातील शिकवणी व ऑनलाइन/अंतर शिक्षण यांचा संयोग असलेली पद्धत सुचवली आहे. यामुळे कॅम्पस व दूरस्थ शिक्षणाचे फायदे एकत्रित मिळतात.
- लवचिक व व्यक्तिनिष्ठ शिक्षण (Flexible and Customized Learning): अभ्यासक्रमांची निवड, वेळ व गती यामध्ये लवचिकता ठेवण्यावर भर देण्यात आला आहे, जेणेकरून प्रत्येक विद्यार्थ्याच्या गरजेनुसार शिक्षण घेता येईल.
- क्रेडिट ट्रान्स्फर आणि नॅशनल अकॅडमिक क्रेडिट बँक: NEP मध्ये असे यंत्रणा सुचवल्या आहेत ज्यामुळे विद्यार्थ्यांना एका संस्थेत किंवा अभ्यासक्रमात मिळवलेले क्रेडिट दुसऱ्या ठिकाणी सहज हस्तांतरित करता येतील. यामध्ये ऑनलाइन व अंतर शिक्षणातील क्रेडिट्सचा समावेश होतो.
- ऑनलाइन मूल्यमापन (Online Assessment): सततच्या मूल्यमापनासाठी तसेच मानदंड टिकवण्यासाठी ऑनलाइन पद्धतीने formative व summative मूल्यमापन स्वीकारण्याची सूचना दिली आहे.
या लेखाच्या माध्यमातून Mahitia1.in टीमने “पिक विमा योजनेचा लाभ घेण्याऱ्या शेतकऱ्यांसाठी मोठी बातमी विक विमा दाखल करण्यासाठी मुदतवाढ देण्यात आली आहे. पहा शासकीय GR आणि माहिती” व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला या व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group- शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – (लिंकवर क्लिक करून) जॉइन करू शकता. ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी, शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो.
हे हि वाचा .
- महाज्योती mahajyoti अंतर्गत मिळणार मोफत प्रशिक्षण आणि आर्थिक लाभ
- bharat ratna award भारतरत्न इतिहास,मिळणारे लाभ व सुविधा आणि प्राप्तकर्त्यांची यादी
- लहान मुलांचे आधार कार्ड कसे काढवे child aadhar card
