छत्रपती शाहू महाराज! नावातच एक वेगळीच जादू आहे, नाही का? मराठ्यांच्या इतिहासातलं एक तेजस्वी पान, ज्यांनी आपल्या पराक्रमाने आणि दूरदृष्टीने मराठा साम्राज्याला नवं वैभव मिळवून दिलं. जर तुम्ही MPSC सारख्या स्पर्धा परीक्षेची तयारी करत असाल, तर शाहू महाराजांचा इतिहास तुमच्यासाठी फक्त अभ्यासाचा विषय नाही, तर एक रोमांचक कथा आहे, जी वाचताना तुम्हाला थक्क करेल. चला, मग त्यांच्या या प्रेरणादायी प्रवासाला सुरुवात करूया!
शाहू महाराजांचा जन्म आणि बालपण: एक असामान्य सुरुवात
शाहू महाराजांचा जन्म १८ मे १६८२ रोजी झाला. त्यांचे वडील छत्रपती संभाजी महाराज आणि आई येसुबाई. पण त्यांचं बालपण काही सुखाचं नव्हतं. वयाच्या अवघ्या सातव्या वर्षी त्यांना मुघलांनी कैद केलं. कारण? त्यांचे वडील संभाजी महाराजांचा औरंगजेबाने पराभव केला आणि त्यांना क्रूरपणे ठार मारलं. शाहू आणि त्यांच्या आईला मुघल छावणीत बंदिवासात ठेवण्यात आलं. आता विचार करा, एक लहान मुलगा, जो आपल्या वडिलांचा मृत्यू पाहतो, आईसोबत कैदेत राहतो, त्याच्यासमोर भविष्य काय असेल? पण शाहू महाराजांनी हार मानली नाही. त्यांच्यातलं धैर्य आणि संयम याच काळात घडत गेलं.
Shivaji Maharaj History शिवाजी महाराज इतिहास
MPSC च्या दृष्टिकोनातून पाहिलं, तर हा काळ मराठ्यांच्या इतिहासातला एक महत्त्वाचा टप्पा आहे. संभाजी महाराजांचा मृत्यू (१६८९) आणि त्यानंतर मराठा साम्राज्याची अस्थिरता हा परीक्षेत विचारला जाणारा मुद्दा आहे. शाहूंच्या कैदेतून सुटकेनंतर मराठ्यांचं पुनरुत्थान कसं झालं, हे समजून घेणंही तितकंच महत्त्वाचं आहे.
मुघल कैदेतून सुटका: नव्या युगाची सुरुवात
शाहू महाराज १७०७ पर्यंत मुघलांच्या कैदेत होते. औरंगजेबाच्या मृत्यूनंतर त्यांचे पुत्र बहादूर शहा याने शाहूंना सोडलं. पण ही सुटका इतकी सोपी नव्हती. त्यांना मराठा साम्राज्याची सूत्रं हाती घ्यायची होती, आणि त्यांच्यासमोर आव्हान होतं – ताराबाई! संभाजी महाराजांच्या मृत्यूनंतर ताराबाईने आपला मुलगा शिवाजी दुसरा याला गादीवर बसवून सत्ता हाती घेतली होती. शाहूंच्या सुटकेनंतर मराठ्यांमध्ये दोन गट पडले – शाहू समर्थक आणि ताराबाई समर्थक.
शाहूंनी आपली हक्काची गादी मिळवण्यासाठी ताराबाईविरुद्ध संघर्ष केला. १७०७ मध्ये खेडच्या लढाईत त्यांनी ताराबाईचा पराभव केला आणि साताऱ्यावर आपली सत्ता प्रस्थापित केली. हा विजय म्हणजे मराठ्यांच्या इतिहासातलं एक वळण. MPSC मध्ये खेडची लढाई आणि त्याचे परिणाम हा प्रश्न हमखास विचारला जाऊ शकतो. कारण यानंतरच मराठा साम्राज्याला स्थिरता मिळाली आणि पुढे विस्ताराची स्वप्नं पूर्ण होऊ लागली.
बाजीराव पेशव्यांची निवड: मराठ्यांचा स्वर्णकाळ
शाहू महाराजांचं खरं यश म्हणजे त्यांनी बाजीराव प्रथम यांना पेशवा म्हणून निवडलं. १७२० मध्ये बाजीरावांनी पेशवेपद स्वीकारलं, आणि मग सुरू झाला मराठ्यांचा विजयी रथ! बाजीरावांच्या नेतृत्वाखाली मराठ्यांनी दिल्लीपर्यंत आपला झेंडा फडकवला. पानिपतच्या तिसऱ्या लढाईपर्यंत (१७६१) मराठ्यांचा प्रभाव किती वाढला होता, हे आपण पाहतोच. पण या सगळ्याची पायabhumi शाहू महाराजांनीच घातली.
एक धर्मवीर :छत्रपती संभाजी महाराज यांचा इतिहास
बाजीरावांनी माळवा, गुजरात, बुंदेलखंड आणि दख्खनच्या अनेक भागांवर कब्जा केला. १७३७ मध्ये तर त्यांनी दिल्लीवर हल्ला करून मुघलांना धडा शिकवला. शाहू महाराजांचं नेतृत्व असं होतं की, त्यांनी आपल्या सेनापतींना स्वातंत्र्य दिलं, पण सत्तेची सूत्रं आपल्या हाती ठेवली. MPSC साठी हा मुद्दा लक्षात ठेवा – शाहूंच्या काळात मराठा साम्राज्याचा विस्तार आणि पेशव्यांचं योगदान.
शाहूंची दूरदृष्टी: प्रशासन आणि समाज सुधारणा
शाहू महाराज फक्त योद्धाच नव्हते, तर एक दूरदर्शी प्रशासकही होते. त्यांनी मराठा साम्राज्याला एक मजबूत प्रशासकीय रचना दिली. पेशव्यांना सैन्य आणि विस्ताराची जबाबदारी देताना त्यांनी स्वतः राज्यकारभारावर लक्ष ठेवलं. त्यांनी करसंकलन, न्यायव्यवस्था आणि व्यापाराला चालना दिली. त्यांच्या काळात मराठ्यांची अर्थव्यवस्था मजबूत झाली.
शाहूंची आणखी एक खासियत म्हणजे त्यांचा समाज सुधारणांवर भर. त्यांनी जातीपातीच्या भेदाला विरोध केला आणि सर्वांना समान संधी देण्याचा प्रयत्न केला. त्यांनी विधवा पुनर्विवाहाला प्रोत्साहन दिलं आणि शिक्षणाचा प्रसार केला. MPSC मध्ये समाज सुधारकांचा अभ्यास करताना शाहू महाराजांचं नाव आवर्जून घ्या. त्यांचं कार्य महात्मा फुले आणि डॉ. आंबेडकरांना प्रेरणा देणारं ठरलं.
शाहूंचा अंत आणि वारसा
शाहू महाराजांचं निधन १५ डिसेंबर १७४९ रोजी झालं. त्यांच्या मृत्यूनंतर मराठा साम्राज्याची सूत्रं पूर्णपणे पेशव्यांच्या हाती गेली. पण शाहूंनी जे स्वप्न पाहिलं – एक बलाढ्य मराठा साम्राज्य – ते पुढे अनेक दशकं टिकलं. त्यांच्या ४२ वर्षांच्या राज्यकाळात मराठ्यांनी मुघलांना आणि इतर शत्रूंना अनेकदा पराभूत केलं.
MPSC च्या दृष्टिकोनातून शाहू महाराजांचा इतिहास म्हणजे मराठा साम्राज्याच्या उत्कर्षाचा काळ. त्यांचा काळ (१७०७-१७४९), खेडची लढाई, बाजीरावांची निवड, दिल्लीवर हल्ला आणि समाज सुधारणा हे मुद्दे लक्षात ठेवा. परीक्षेत यावर २-३ मार्कांचे प्रश्न येऊ शकतात, किंवा निबंधातही याचा उल्लेख करता येईल.
थोडं मजेदार वळण
आता एक मजेदार गोष्ट – शाहू महाराजांना शिकार करण्याची प्रचंड आवड होती. त्यांच्या काळातलं एक किस्सा सांगतात की, एकदा ते शिकारीला गेले आणि त्यांनी एका वाघाला हरवलं. पण त्यांनी तो वाघ मारला नाही, तर जिवंत सोडला. का? कारण त्यांना वाटलं की, “हा वाघही आपल्यासारखाच योद्धा आहे!” असं धैर्य आणि मोठेपण फक्त शाहूंमध्येच होतं.
शेवटचं पण महत्त्वाचं
शाहू महाराजांचा इतिहास वाचताना तुम्हाला काय वाटतं? एक लहान मुलगा, जो कैदेत वाढतो, मग स्वतःचं साम्राज्य परत मिळवतो आणि ते अजिंक्य बनवतो – ही कथा थरारक नाही का? MPSC साठी तयारी करताना हा इतिहास फक्त तारीख आणि घटना म्हणून पाठ करू नका, तर त्यातली प्रेरणा घ्या. शाहू महाराजांनी शिकवलं की, कितीही संकटं आली तरी धैर्य आणि बुद्धीने तुम्ही सर्व काही जिंकू शकता.
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचा कधीही न वाचलेला इतिहास
तर मित्रांनो, शाहू महाराजांचा हा प्रवास तुम्हाला कसा वाटला? अभ्यासाला लागा, आणि परीक्षेत शाहूंच्या पराक्रमाची आठवण ठेवून विजय मिळवा!
सर्वाधिक वाचलेले
