टाळमृदंगाच्या गजरात व विठ्ठलाच्या नामघोषात वारकऱ्यांच्या दिंड्या एकादशीच्या आदल्या दिवशी पंढरपुरात दाखल होतात. झेंडे, तुताऱ्या. सजवलेला स्वारीचा घोडा, अब्दागीर, पालख्या, इतर घोडे, बैलगाड्या यांचे ताफे व डोक्यावर तुळशीवृंदावन किंवा सामानाची गाठोडी घेतलेल्या मराठमोळ्या स्त्रिया या सर्वांच्या गर्दीने पंढरपुरात उत्सवी वातावरण निर्माण होते, ज्यात लाखों भक्त अशी पालखीच्या सोबत श्रीविठ्ठलाच्या दर्शनासाठी आणि ध्यानासाठी पंढरपूरला येतात. या सोहळ्याची ऐतिहासिक परंपरा अत्यंत समृद्ध आणि विशेष आहे. हि परंपरा फार जुनी आहे व आजपर्यायंत कायम आहे आजही लाखो वारकरी हातात टाळ, मृदुंग घेऊन पंढरपूर ला विठ्ठल दर्शनासाठी जातात.तसेच या वारीमध्ये अनेक जाति-धर्माचे लोक तसेच मराठा, महार, लिंगायत व इतर जातींचे भाविक भक्त सुद्धा जास्तीत जास्त संख्येने सहभागी होतात.
आषाढी वारी म्हणजे काय ?
- आषाढी वारी ही वारकरी संप्रदायातील भक्तांनी आषाढी एकादशीनिमित्त पंढरपूरला केलेली पदयात्रा आहे. ही महाराष्ट्रातील सर्वात मोठी आणि प्रसिद्ध धार्मिक यात्रा आहे आणि दरवर्षी लाखो भाविक यात सहभागी होतात.
- भगवान विठ्ठल आणि संत ज्ञानेश्वर यांच्या दर्शनासाठी: वारकरी भक्त पंढरपूर येथील विठ्ठल-रखुमाई मंदिर आणि ज्ञानेश्वर समाधी मंदिराला भेट देण्यासाठी वारी करतात.
- संत तुकाराम, नामदेव आणि एकनाथ यांच्या समाधी स्थळांना भेट: अनेक वारकरी यात्रे दरम्यान देहू, पाळधी आणि पैठण येथील संत तुकाराम, नामदेव आणि एकनाथ यांच्या समाधी स्थळांनाही भेट देतात.
- समानतेचा संदेश: वाऱीमध्ये सर्व जाती, पंथ आणि लिंगातील लोक समान मानले जातात. वारकरी “विठ्ठल एक, माणूस एक” असे म्हणून बंधुभाव दर्शवतात.
- आध्यात्मिक अनुभव: वारी ही केवळ धार्मिक यात्रा नाही तर ती एक आध्यात्मिक अनुभव आहे. वारकरी प्रवासात भजन, कीर्तन आणि नामस्मरण करतात आणि त्यांच्या आत्म्याला शांती देतात.
आषाढी वारी ची तयारी :
- वारकरी अनेक महिने आधी वारीसाठी तयारी करतात. ते नियमितपणे भजन आणि कीर्तन करतात आणि आध्यात्मिक ग्रंथ वाचतात.
- ते वाऱीसाठी आवश्यक असलेले कपडे, निवारा आणि अन्न यांची व्यवस्था करतात.
- अनेक वारकरी पालखीसोबत प्रवास करतात, तर काही जण पायी चालतात.
आषाढी वारी चा प्रवास :
- अनेक दिंड्या (भक्तसमुहांचे गट) वेगवेगळ्या ठिकाणांहून निघून पंढरपूरकडे जातात.
- प्रत्येक दिंडीचे स्वतःचे ठळक वेशभूषा, पताका आणि पालखी असते.
- वाऱी दरम्यान अनेक धार्मिक आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजित केले जातात.
- वारकरी एकमेकांना प्रसाद वाटप करतात आणि “विठ्ठल! विठ्ठल!” असा जयघोष करतात.
- सभी दिंड्या आषाढी एकादशीच्या दिवशी पंढरपूरला पोहोचतात.
- भक्त विठ्ठल-रखुमाई मंदिरात दर्शनासाठी रांगेत उभे राहतात.
- दर्शनानंतर, वारकरी चंद्रभागा नदीत स्नान करतात आणि घरी परततात.
पंढरपूरचे धार्मिक महत्व
- पंढरपूर या स्थळावरएका विशेष सांस्कृतिक आणि धार्मिक संगठनाची स्थापना झाली. या स्थळावर एका छोट्या आणि साधारण गावात गडी घालून, सांत नामदेवांनी विठ्ठलाच्या देवाच्या आराधनेची पारंपरिक ओळख दिली. इ.स. १३१५ च्या इतिहासात, संत नामदेवांच्या काळातील अवधूतगिरीच्या कार्यांच्या स्मृतीत पंढरपूरला ‘पांडुरंग’चे नाव दिले गेले.पंढरपूरचे नाव काही मध्ययुगीन कानडी शिलालेखांत पंढरपूर या क्षेत्राचे नाव नाव ‘पंडरगे’ असे आहे. मूळ नाव पुंडरीकपूर असे असावे किंवा पांढरी (गावाची वेस) या शब्दाशीही प्रस्तुत क्षेत्राच्या नावाचा संबंध असण्याची शक्यता आहे.पंढरपुरातील विठ्ठल मंदिरामुळे हे वारकऱ्यांचे तीर्थक्षेत्र म्हणून प्रख्यात आहे. या मंदिराला आठ प्रवेशद्वारे आहेत. त्यातील पूर्वेकडील प्रवेशद्वाराला नामदेवांचे नाव देण्यात आले आहे. दरवर्षी आषाढी एकादशीच्या सुमारास अनेक भाविक येथे वारी करण्यासाठी व विठ्ठल-रखुमाईचे दर्शन घेण्यासाठी पायी चालत येतात. क्षेत्रमाहात्म्यामुळे पंढरपुराला दक्षिण काशी व तसेच विठ्ठलाला महाराष्ट्राचेकुलदैवत म्हणतात.हे विठ्ठलमंदिर अवघ्या महाराष्ट्राचे एक चिरंतन स्फूर्तिस्थान आहे. गोरगरिबांचा देव म्हणून श्री विठ्ठलाची ओळख आहे. पंढरपूरच्या उत्तर दिशेला कैकाडी महाराज यांचा मठ आहे तिथे गुंफेत सर्व साधु संतांच्या मूर्ती आहेत.
पालखी सोहळा: उगम आणि पारंपरिक माहिती
- पंढरपूर पालखी सोहळा हा एक पारंपरिक उत्सव आहे ज्याची सुरवात धार्मिक विश्वासाच्या शोधांमध्ये असलेल्या संताच्या काळात झाली. त्या पालखीचा आरंभ १३व्या शतकातील संत नामदेवांच्या कालातील माहितीत आहे.तसेच काही संदर्भानुसार याची सुरुवात संत तुकाराम यांचे चिरंजीव नारायण महाराज यांनी केली. जशी भगीरथ राजाने खूप प्रयासाने स्वर्गातून गंगा पृथ्वीतलावर पूर्वजांच्या उद्धाराकरिता आणली, तसे भक्त पुंडलीकाने महत् प्रयासाने परम सत्तेला जगाच्या उद्धाराकरिता निराकारातून, निर्गुणातून, सगुण साकारतेला आणले. पुंडलिक करत असलेली आईवडिलांची सेवा पाहून देव त्याच्यासाठी तिथेच विटेवर तिष्ठत उभा राहिला अशी एक-कथा आहे. तर, दुसऱ्या कथेत गोकुळाचा श्रीकृष्ण गोपाळ, गाईगुरांसह पंढरीला आला आणि विठोबा म्हणून विटेवर उभा राहिला. कुठल्याही प्रकारचा भेद न करता सर्व भक्तांवर सारखेच प्रेम करणाऱ्या या सावळ्या विठुरायाला भेटायला संत आपल्या सहवारकऱ्यांसोबत गात, नाचत पंढरीला जाऊ लागले. त्या आनंदसोहळ्याचे सुंदर वर्णन संतांनी आपल्या अभंगांतून करून ठेवले आहे.
संत तुकारामांचे योगदान
- पंढरपूरच्या आषाढी वारी पालखी सोहळ्याच्या इतिहासात संत तुकाराम म्हणजेच ‘तुकोबा’चा महत्वाचा स्थान आहे. त्यांनी विठ्ठलाच्या भक्तिपथीवर स्थापन केलेली आणि लोकांना भक्तिपंथात समाविष्ट केलेली. त्यांची अभिज्ञानाने भक्तीचा पारंपरिक मार्ग घडवला आणि पंढरपूरला महत्वाची आधारभूत स्थले ठरवली.श्री तुकाराम महाराज पंढरीची वारी करू लागले. त्यांची दिंडी मोठी होती. दिंडीत १४०० टाळकरी होते. ही सर्व टाळकरी मंडळी वारीच्या वेळी देहूला जमत असत. तुकाराम महाराज दर वद्य एकादशीला दिंडीसह आळंदीसही जात आणि कीर्तन करीत. ती परंपरा अजूनही सुरू आहे. इतकेच नव्हे, तर त्यांनी आळंदीला श्री संत ज्ञानेश्वर महाराजांचे मंदिर बांधले.
आधुनिक युगातील पालखी सोहळा
- आधुनिक युगातील आषाढी वारी पालखी सोहळ्याचे प्रेनास्थान हैबतबाबा हे होते ते सातारा मधील आरफळ गावचे देशमुख होते. हैबतबाबा यांच्या प्रेरणेने आषाढी वारीपालखी सोहळ्याला विशेष महत्त्व प्राप्त झाले. आजही वारीची ही परंपरा समाजातील सर्व स्तरांतील लोकांचा आस्थेचा विषय असल्याचे दिसून येते.
- ज्ञानदेवांची पालखी :- हैबतबाबांनी आळंदी येथून ज्ञानेश्वर महाराजांच्या पादुका पालखीत घालून मोठ्या सोहळ्याने पंढरपूरला नेण्याची प्रथा चालू केली.तिला आज आणखी खूप मोठे वैभव प्राप्त झाले आहे.श्री ज्ञानदेवांच्या पालखी सोहळ्यास पूर्वी हत्ती, घोडे वगैरे लवाजमा श्रीमंत राजेसाहेब (औंध) यांच्याकडून येत असे. खर्चास साहाय्य त्या त्या वेळचे राजे व श्रीमंत पेशवे सरकार करीत असे. कंपनी सरकारचा अंमल सुरू झाल्यावरही खर्चाची तरतूद सरकारकडून होत असे. सरकारने इ.स. १८५२ मध्ये पंचकमिटी स्थापन करून त्या कमिटीच्या नियंत्रणाखाली ज्ञानेश्वर महाराजांच्या पालखीची व्यवस्था केली.
- तुकोबांची पालखी :- तुकाराम महाराजांचे पूर्वज विश्वंभर बाबा हे ज्ञानदेव-नामदेवांच्या समकालीन होते. त्यांच्या घराण्यात पंढरीची वारी होती. तुकोबाचे वडील हे नितीनेमाने वारीला जात स्वतः तुकोबा चौदाशे टाळकरी घेऊन प्रत्येक शुद्ध एकादशीस पंढरपुराला जात असत. तुकोबांच्या निधनानंतर त्यांचे कनिष्ठ पुत्र नारायण महाराज यांनी वारीचे रूपांतर पालखी सोहळ्यात केले. वारीची परंपरा त्यांनी चालू ठेवलीच पण देहू देवस्थानची सर्वांगीण वाढही केली.एकोणिसाव्या शतकाच्या अखेरीस ज्ञानोबा-तुकाराम या दोघांच्याच पालख्या निघत असत. पण नंतर च्या काळात ,सोपानदेव, मुक्ताबाई, जनार्दन स्वामी, एकनाथ, सावता माळी, रामदास स्वामी , गजानन महाराज यांची पालखी अश्या शंभराच्या वर छोट्या मोठ्या पालख्या पंढरपूरला येतात महाराष्ट्राच्या विविध भागांतून पालख्या येतात व यात लाखो भाविक सहभागी होतात.ज्ञानोबा -तुकारामच्या जयघोषात, अभंग म्हणत, पारंपरिक खेळ खेळत या पालख्या पंढरपूरला जातात
पालखी सोहळ्याची वैशिष्टे
- सामाजिक आणि सांस्कृतिक वैशिष्ट्ये:
- विविध दिंड्यांचा सहभाग: महाराष्ट्र आणि इतर राज्यातील अनेक दिंड्या (भक्तसमुहांचे गट) वेगवेगळ्या मार्गांनी पंढरपूरकडे जातात. प्रत्येक दिंडीचे स्वतःचे ठळक वेशभूषा, पताका आणि पालखी असते.
- धार्मिक आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम: वाऱी दरम्यान अनेक धार्मिक आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजित केले जातात. यात भजन, कीर्तन, प्रवचने, नाट्य, आणि विविध सांस्कृतिक कार्यक्रमांचा समावेश आहे.
- रिंगण-वारीच्या दरम्यान होणारे रिंगण हे वारीचे वैशिष्ट्य मानले जाते. कडूस फाटा,वेळापूर आणि वाखरी येथे रिंगण होते. रिंगण ही एक पवित्र आणि श्रद्ध्येय संकल्पना आहे. मोकळ्या मैदानात वारकरी परस्परांचे हात धरून गोलाकार उभे राहतात. यातील मोकळ्या जागेतून ज्ञानेश्वर महाराजांचा घोडा धावतो. याला आदराने “माऊलीचा अश्व” असे म्हणतात. या अश्वावर स्वतः ज्ञानेश्वर महाराज आरूढ होतात अशी वारकरी संप्रदायात धारणा आहे.
- समाज सेवा: अनेक सामाजिक संस्था आणि धार्मिक संस्था वाऱी दरम्यान भाविकांना निःशुल्क जेवण, पाणी, निवारा आणि वैद्यकीय सुविधा देतात. आषाढी वारी
या लेखमधून Mahitia1.in टीमच्या लेखनातून काय आहे आषाढी वारी चा इतिहास आणि पूर्ण महाराष्ट्रातून लोक एवढी गर्दी का करतातव आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला या व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group – शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – ( लिंक वर क्लिक करून ) जॉइन करू शकता. ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी, शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो.
हे हि वाचा
- दादासाहेब फाळके पुरस्कार इतिहास व यादी ,Dadasaheb Phalke Award History and List of honour
- Mother Name Mandatory in Maharashtra आईचं नाव बंधनकारक आता सगळी कागदपत्र नव्याने काढावे लागणार..
- नागरिकत्व, आयु आणि डोमासाईल प्रमाणपत्र : 2024 मध्ये अर्ज कसा करावा ?
- अंशकालीन प्रमाणपत्र नमुना तुम्ही तुमचे प्रमाणपत्र बनवले आहे का ?
- महिलांना मिळणार महिन्याला 1500 रुपये शासनाची आली नवीन योजना : मुख्यमंत्री माझी लाडकी बहिण योजना
