आजच्या डिजिटल युगात कॉम्प्युटरचं महत्त्व कमालीचं वाढलं आहे. कामाचं वेग वाढवण्यासाठी, वेळ वाचवण्यासाठी आणि कार्यक्षमता वाढवण्यासाठी कॉम्प्युटरच्या शॉर्टकट कीज म्हणजे एक अद्भुत साधन आहे. अनेकदा आपण साधं काम करत असताना माउस वापरण्यातच बराच वेळ खर्च करतो, पण याच कामासाठी जर योग्य शॉर्टकट की माहिती असेल, तर तेच काम काही सेकंदात पूर्ण करता येतं. मग ऑफिस असो, कॉलेज असो किंवा घरी ऑनलाईन अभ्यास – या कीज प्रत्येकासाठी उपयुक्त ठरतात.
या लेखामध्ये आपण कॉम्प्युटरच्या सर्वात उपयुक्त आणि वारंवार वापरल्या जाणाऱ्या शॉर्टकट कीजची माहिती जाणून घेणार आहोत, जी तुमचं काम अधिक सोपं, जलद आणि प्रभावी बनवेल.
शॉर्टकट की म्हणजे काय?
शॉर्टकट की म्हणजे एक किंवा अधिक कीबोर्ड बटणांचा असा संयोजन (combination) जो विशिष्ट काम लवकर करण्यासाठी वापरला जातो. उदा. जर तुम्हाला एखादा मजकूर कॉपी करायचा असेल, तर तुम्ही माउसने “right-click → copy” करू शकता, पण त्याऐवजी तुम्ही Ctrl + C हे बटण एकत्र दाबलं, तर ते काम एका सेकंदात होईल.
हे शॉर्टकट वापरणं म्हणजे तुमच्या कामाच्या वेगाला गती देणं. ही कीज खास करून ऑफिसमधील काम, प्रोजेक्ट रिपोर्ट्स, इंटरनेट ब्राउझिंग, फोटो एडिटिंग इत्यादींसाठी खूप उपयुक्त ठरतात. वेळेची बचत आणि अधिक उत्पादनक्षम काम हेच शॉर्टकट की वापरण्याचं मुख्य कारण आहे.
दैनंदिन वापरात येणाऱ्या शॉर्टकट कीज:
खाली काही दैनंदिन वापरात येणाऱ्या महत्त्वाच्या शॉर्टकट कीज दिल्या आहेत, ज्या रोजच्या कॉम्प्युटर वापरात उपयोगी पडतात:
| क्र. | शॉर्टकट की | कार्य |
|---|---|---|
| 1. | Ctrl + C | निवडलेला मजकूर किंवा फाईल कॉपी करणे |
| 2. | Ctrl + V | कॉपी केलेला मजकूर किंवा फाईल पेस्ट करणे |
| 3. | Ctrl + X | निवडलेला मजकूर किंवा फाईल कट करणे |
| 4. | Ctrl + Z | मागचं काम मागे घेणे (Undo) |
| 5. | Ctrl + Y | मागचं काम पुन्हा करण्यासाठी (Redo) |
| 6. | Ctrl + A | संपूर्ण मजकूर निवडणे |
| 7. | Ctrl + S | फाईल सेव्ह करणे |
| 8. | Ctrl + P | प्रिंटसाठी फाईल पाठवणे |
| 9. | Alt + Tab | ओपन असलेल्या विंडोजमधून बदल करणे |
| 10. | Windows + D | सर्व विंडोज मिनिमाईज करून डेस्कटॉप दाखवणे |
या कीज शिकून घेतल्यास, कोणतंही काम करता करता तुमचा वेळही वाचेल आणि तुम्ही अधिक व्यावसायिक (professional) पद्धतीने कॉम्प्युटर वापरू शकाल.
सामान्य परंतु उपयुक्त शॉर्टकट कीज:
कॉम्प्युटर वापरताना अशी अनेक शॉर्टकट कीज असतात ज्या फारशी क्लिष्ट नसतात, पण रोजच्या कामामध्ये खूपच उपयोगी ठरतात. या कीजचा सराव केल्यास कोणतंही काम अधिक वेगात, सहजतेने आणि अचूकतेने करता येतं. खाली अशाच काही सर्वसामान्य पण अत्यंत उपयुक्त शॉर्टकट कीज दिल्या आहेत:
| क्र. | शॉर्टकट की | कार्य |
|---|---|---|
| 1. | Ctrl + B | निवडलेला मजकूर ठळक (Bold) करणे |
| 2. | Ctrl + I | निवडलेला मजकूर तिरका (Italic) करणे |
| 3. | Ctrl + U | निवडलेल्या मजकुरावर अंडरलाइन करणे |
| 4. | Ctrl + F | एखादा शब्द किंवा वाक्य शोधण्यासाठी (Find) |
| 5. | Ctrl + N | नवीन डॉक्युमेंट किंवा विंडो उघडणे |
| 6. | Ctrl + O | एखादी आधीची फाईल ओपन करणे |
| 7. | Ctrl + W | सध्याची विंडो किंवा टॅब बंद करणे |
| 8. | Ctrl + T | नवीन टॅब उघडणे (ब्राउझरमध्ये) |
| 9. | Ctrl + L | ब्राउझरमध्ये अ‍ॅड्रेस बारवर कर्सर नेणे |
| 10. | Ctrl + Shift + Esc | थेट Task Manager उघडणे |
ही सर्व कीज साध्या आहेत, पण कामाच्या वेळी वेळेची बचत करतात आणि कॉम्प्युटर वापरणं अधिक स्मार्ट बनवतं.
प्रगत (Advanced) शॉर्टकट कीज:
जे वापरकर्ते थोडे अधिक टेक्निकल आहेत किंवा कॉम्प्युटरचा नेहमी वापर करतात, त्यांच्यासाठी काही प्रगत शॉर्टकट कीज खूप उपयुक्त ठरतात. या कीज केवळ वेग वाढवण्यासाठी नाहीत तर मल्टीटास्किंग आणि सिस्टम मॅनेजमेंटसाठीसुद्धा उपयोगी पडतात.
Ctrl + Shift + Esc – Task Manager उघडणे
या शॉर्टकटमुळे थेट Task Manager उघडता येतो. जेव्हा कॉम्प्युटर हँग होतो किंवा एखादं अ‍ॅप जबरदस्तीने बंद करायचं असेल, तेव्हा ही की खूप उपयुक्त ठरते.
Windows + Ctrl + D – नवीन Virtual Desktop उघडणे
या शॉर्टकटने तुम्ही एक नवीन व्हर्च्युअल डेस्कटॉप तयार करू शकता. हे विशेषतः त्यांच्यासाठी उपयुक्त आहे जे वेगवेगळं काम वेगवेगळ्या डेस्कटॉपवर करत असतात. उदा. एका डेस्कटॉपवर ऑफिस काम, तर दुसऱ्यावर इंटरनेट ब्राउझिंग.
Windows + Arrow Keys – Window Snap (विंडो एका बाजूला लावणे)
जर तुम्ही दोन विंडोज एकाच वेळी पाहू इच्छित असाल, तर ही की वापरून विंडो डाव्या किंवा उजव्या बाजूला हलवू शकता. यामुळे मल्टीटास्किंग अधिक सोपं आणि सुलभ होतं.
टायपिंग व ऑफिस कामांसाठी उपयुक्त शॉर्टकट कीज:
ऑफिसमध्ये डॉक्युमेंट तयार करताना, प्रेझेंटेशन करताना किंवा मेल लिहिताना काही खास शॉर्टकट कीज खूप उपयोगी पडतात. या कीजने टायपिंग आणि फॉरमॅटिंगचं काम अधिक सोपं आणि व्यावसायिक पद्धतीने करता येतं.
Ctrl + B
निवडलेला मजकूर ठळक करण्यासाठी.
Ctrl + I
निवडलेला मजकूर तिरका करण्यासाठी.
Ctrl + U
निवडलेल्या मजकुरावर अंडरलाइन करण्यासाठी.
Font Size आणि Alignment साठी शॉर्टकट
Ctrl + Shift + >
फॉन्टचा आकार वाढवण्यासाठी.
Ctrl + Shift + <
फॉन्टचा आकार कमी करण्यासाठी.
Ctrl + E
मजकूर केंद्रस्थानी आणण्यासाठी.
Ctrl + L
मजकूर डाव्या बाजूला संरेखित करण्यासाठी.
Ctrl + R
मजकूर उजव्या बाजूला संरेखित करण्यासाठी.
Ctrl + J
मजकूर समसरळ (Justify) करण्यासाठी.
शॉर्टकट की लक्षात ठेवण्याचे सोपे उपाय:
कॉम्प्युटरच्या शॉर्टकट कीज शिकणे सोपे असले तरी त्या लक्षात ठेवणे आणि नियमित वापरणे हे अधिक महत्त्वाचे असते. खाली काही सोपे उपाय दिले आहेत, जे वापरून कोणीही सहजपणे शॉर्टकट कीज लक्षात ठेवू शकतो.
सरावाचे महत्त्व– शॉर्टकट की शिकल्यानंतर त्या प्रत्यक्ष वापरण्याचा सराव केल्यास ते लवकर लक्षात राहतात. सुरुवातीला चुका होतील, पण सातत्याने सराव केल्याने हातात सहजपणे बसतात.
पोस्टर किंवा चार्ट बनवणे– घरात किंवा ऑफिसमध्ये टेबलजवळ शॉर्टकट कींचा एक छोटा चार्ट किंवा पोस्टर लावल्यास त्या सतत नजरेसमोर राहतात आणि सहज लक्षात राहतात.
दररोज 5 शॉर्टकट वापरण्याची सवय– नवीन शिकणाऱ्यांनी दररोज फक्त 5 शॉर्टकट की निवडून त्या दिवसभरात वापरण्याचा प्रयत्न करावा. हळूहळू नवीन कीज शिकत राहाव्यात. ही सवय खूप उपयोगी ठरते.
शॉर्टकट की वापराचे फायदे:
शॉर्टकट की वापरण्यामुळे केवळ काम लवकर होत नाही, तर एकंदरीत कॉम्प्युटरवरची पकडही वाढते. खाली अशा काही ठळक फायद्यांची यादी दिली आहे:
- माउस वापरण्यापेक्षा कीबोर्डवर शॉर्टकट वापरल्यास काम वेगाने पूर्ण होते. त्यामुळे वेळ वाचतो.
- शॉर्टकट कींचा वापर केल्याने कोणतेही काम अधिक जलद आणि अचूक होतं, ज्यामुळे तुमची उत्पादकता (Productivity) वाढते.
- जेव्हा एखादी व्यक्ती कीबोर्डवर सहजतेने काम करते, तेव्हा तिचं काम अधिक प्रोफेशनल दिसतं. यामुळे ऑफिसमध्ये किंवा इतर ठिकाणी चांगलं इम्प्रेशन पडतं.
नवीन शिकणाऱ्यांसाठी टिप्स:
1. सोप्या कीजपासून सुरुवात करा
सुरुवातीला Ctrl + C (कॉपी), Ctrl + V (पेस्ट), Ctrl + Z (Undo) यांसारख्या मूलभूत आणि वारंवार वापरल्या जाणाऱ्या शॉर्टकट कीज शिकाव्यात. या कीज तुम्हाला रोजच्या वापरात उपयोगी पडतील.
2. एका वेळी फक्त काहीच शॉर्टकट लक्षात ठेवा
सर्व शॉर्टकट एकाच वेळी शिकण्याचा प्रयत्न करू नका. दररोज 3-5 नवीन कीज शिकून त्यांचा सराव करा. हळूहळू तुमचं ज्ञान वाढेल.
3. सराव म्हणजेच यशाची गुरुकिल्ली
कोणतीही शॉर्टकट की प्रत्यक्ष वापरल्याशिवाय लक्षात राहत नाही. म्हणून Word, Excel, किंवा Browser वापरताना शिकलेल्या कीज लगेच वापरून बघा.
4. कीबोर्डवर बोटांची सवय लावा
कीबोर्डवर बोटं सहजपणे चालवण्याची सवय लागल्यास शॉर्टकट कीज वापरणं अधिक सोपं होतं. टाईपिंग प्रॅक्टिससाठी वेगवेगळ्या वेबसाइट्स किंवा अ‍ॅप्स वापरा.
5. चुका होऊ द्या – घाबरू नका
शिकताना चुकीच्या कीज दाबल्या गेल्या तरी घाबरू नका. त्या चुका तुमचं शिक्षण अधिक मजबूत करतात. प्रत्येक चुकेतून काही ना काही शिकायला मिळतं.
6. एक छोटा नोट्सबुक ठेवा
जेव्हा तुम्ही नवीन शॉर्टकट शिकता, तेव्हा ते लिहून ठेवा. हळूहळू तुमचं एक “शॉर्टकट डायरी” तयार होईल जी नेहमी कामी येईल.
7. वापराच्या ठिकाणावर आधारित शॉर्टकट शिका
तुम्ही जर Microsoft Word, Excel, किंवा Gmail जास्त वापरत असाल, तर त्या-त्या सॉफ्टवेअरचे शॉर्टकट प्राधान्याने शिका. यामुळे गरजेनुसार शॉर्टकट लक्षात ठेवणे सोपे जाते.
8. व्हिज्युअल चार्ट्सचा वापर करा
काही लोक व्हिज्युअल शिकण्यात पटाईत असतात. अशांसाठी रंगीत चार्ट्स, पोस्टर किंवा ऑनलाइन इमेजेसमधून शॉर्टकट कीज शिकणे खूप प्रभावी ठरते.
9. कीबोर्ड मॅप लक्षात ठेवा
कीबोर्डचे आराखडे (Layout) लक्षात ठेवण्याचा प्रयत्न करा. जसे की Ctrl, Alt, Shift, आणि Function कीज कुठे आहेत, याची ओळख होणं फार महत्त्वाचं असतं.
10. शॉर्टकटचा स्वतःसाठी वापर कसा होतो ते समजून घ्या
कोणती शॉर्टकट की तुमच्या कामात नेहमी लागते, हे ओळखा. उदा. जर तुम्ही ब्लॉग लिहिता, तर Ctrl+B, Ctrl+I, Ctrl+Z सारख्या कीज तुमच्यासाठी महत्त्वाच्या ठरतात.
11. दुसऱ्यांना शिकवा
शिकलेली माहिती इतरांशी शेअर केल्याने ती तुमच्या मनात अधिक घट्ट बसते. तुम्ही इतरांना शॉर्टकट कीज शिकवू लागलात, की तुमची आठवणशक्ती आणि आत्मविश्वास दोन्ही वाढतील.
12. शॉर्टकट सॉफ्टवेअरसह सराव करा
TypingClub, Keybr, किंवा NitroType सारख्या अ‍ॅप्स किंवा वेबसाइट्सवर टायपिंगचा आणि शॉर्टकट्सचा सराव करून तुम्ही आपली गती सुधारू शकता.
13. दर आठवड्याला एक नवीन थीम घ्या
दर आठवड्याला एक नवीन विषय निवडा – उदा. “ब्राउझर शॉर्टकट्स”, “ऑफिस शॉर्टकट्स”, “सिस्टम मॅनेजमेंट” – आणि त्या अनुषंगाने शॉर्टकट कीज शिका.
या लेखाच्या माध्यमातून Mahitia1.in टीमने कॉम्पुटरच्या महत्वपूर्ण शॉर्टकट कि, तुम्हाला माहित आहे का? व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला या व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group- शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – (लिंकवर क्लिक करून) जॉइन करू शकता. ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी, शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो
हे हि वाचा !
विवाह प्रमाणपत्र ऑनलाईन कसे काढावे ?
टेलिपॅथीचा न कळत आपण कसा वापर करतो
