PCOD आणि PCOS च्या केसेस आता वाढत आहेत याचे मुख्य कारण म्हणजे महिलांच्या जीवनशैलीचा मासिक पाळीच्या चक्रावर मोठा प्रभाव पडतो. आजच्या धकाधकीच्या जीवनशैलीमुळे महिलांना अनेक ताणतणावांचा सामना करावा लागतो, ज्यामुळे हार्मोनल असंतुलन वाढते आणि मासिक पाळी अनियमित होते. अपुरी झोप, अपोषणयुक्त आहार, आणि नियमित व्यायामाचा अभाव यामुळे वजन वाढते आणि हार्मोनल असंतुलन वाढते. त्यामुळे PCOD (पॉलीसिस्टिक ओव्हेरियन डिसीज) आणि PCOS (पॉलीसिस्टिक ओव्हरी सिंड्रोम) या विकारांचे प्रमाण दिवसेंदिवस वाढत आहे. यातील महिलांच्या अंडाशयात सिस्ट्स तयार होतात आणि त्यांचा मासिक पाळीच्या चक्रावर नकारात्मक प्रभाव पडतो.
तणाव, असंतुलित आहार, आणि जीवनशैलीतील अनियमितता यामुळे PCOD आणि PCOS चे प्रमाण वाढत आहे. या स्थितीमुळे महिलांना शारीरिक, मानसिक आणि भावनिक आरोग्याच्या समस्या भेडसावतात. PCOD आणि PCOS ची समस्या वाढत असताना, योग्य आहार, नियमित व्यायाम, आणि तणाव व्यवस्थापन यांसारख्या जीवनशैलीतील बदलांद्वारे या विकारांचा प्रभाव कमी करता येतो. महिलांनी आपल्या आरोग्याची योग्य काळजी घेणे आणि आवश्यक ती वैद्यकीय मदत घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे
PCOD आणि PCOS म्हणजे काय ?
PCOD: PCOD म्हणजे पॉलीसिस्टिक ओव्हेरियन डिसीज (Polycystic Ovarian Disease). ही एक अशी अवस्था आहे ज्यामध्ये महिलांच्या ओव्हेरिजमध्ये लहान लहान सिस्ट्स तयार होतात. या स्थितीत हार्मोनल असंतुलन होते, ज्यामुळे मासिक पाळी अनियमित होते, वजन वाढते, त्वचेवर मुरुम येतात आणि केसांचा गळणे जास्त होते. PCOD चा उपचार योग्य आहार, व्यायाम आणि डॉक्टरांनी दिलेल्या औषधांद्वारे केला जातो.
PCOS: PCOS म्हणजे पॉलीसिस्टिक ओव्हरी सिंड्रोम (Polycystic Ovary Syndrome). ही एक सामान्य हार्मोनल विकृती आहे जी महिलांमध्ये प्रजनन वयात (साधारणपणे 15 ते 44 वर्षे) आढळते. PCOS मध्ये ओव्हेरिजमध्ये (अंडाशय) अनेक लहान सिस्ट्स (गाठ्या) तयार होतात आणि हार्मोनल असंतुलन होते. या स्थितीमुळे मासिक पाळी अनियमित होऊ शकते, आणि प्रजननक्षमतेवर परिणाम होऊ शकतो.
PCOD चे कारणे
PCOD चे नेमके कारण अद्याप स्पष्ट नाही, परंतु खालील घटक यात भूमिका बजावू शकतात:
- आनुवंशिकता: जर कुटुंबातील इतर महिलांमध्ये PCOD असेल, तर त्याचा धोका वाढतो.
- हार्मोनल असंतुलन: हार्मोनल असंतुलनामुळे ओव्हेरिजमध्ये सिस्ट्स तयार होतात.
- इन्सुलिन प्रतिरोध: शरीरातील पेशींमध्ये इन्सुलिनला योग्य प्रतिसाद देण्याची क्षमता कमी होते, ज्यामुळे शरीरात इन्सुलिनची पातळी वाढते. यामुळे अंडाशयांमध्ये अँड्रोजन हार्मोनची निर्मिती वाढते, ज्यामुळे ओव्हुलेशन (अंडोत्सर्जन) प्रक्रिया अडथळीत होते.
- आहार आणि जीवनशैली: अपुरी झोप, तणाव, अपोषणयुक्त आहार, आणि व्यायामाचा अभाव यामुळे हार्मोनल असंतुलन वाढू शकते.
PCOD ची लक्षणे:
PCOD ची लक्षणे विविध असू शकतात आणि प्रत्येक महिलेमध्ये वेगवेगळी असू शकतात. काही सामान्य लक्षणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- मासिक पाळी अनियमित होणे: मासिक पाळी चक्र लांबणे, कमी होणे किंवा पूर्णपणे थांबणे.
- मुरुम: चेहऱ्यावर, छातीवर आणि पाठीवर मुरुम येणे.
- हिर्सुटिझम: चेहरा, छाती, पोट आणि पाठीवर अतिरिक्त केसांची वाढ.
- वजन वाढणे: विशेषत: पोटाच्या भागात वजन वाढणे.
- केस गळणे: टक्कल पडणे किंवा केस पातळ होणे.
- त्वचा काळवंडणे: मानेच्या, कानाच्या, व काखांच्या भागात त्वचा काळवंडणे.
- प्रजनन समस्याः गर्भधारणेच्या समस्यांचा सामना करावा लागू शकतो.
PCOD चे निदान:
PCOD चे निदान करण्यासाठी डॉक्टर खालील चाचण्या आणि तपासण्या करू शकतात:
- वैद्यकीय इतिहास आणि शारीरिक तपासणी: लक्षणे आणि कुटुंबातील इतिहास विचारून डॉक्टर शारीरिक तपासणी करतील.
- रक्त तपासणी: हार्मोनल असंतुलन, इन्सुलिन प्रतिरोध, आणि इतर समस्यांचे निदान करण्यासाठी रक्त तपासणी केली जाते.
- अल्ट्रासाऊंड: ओव्हेरिजमध्ये सिस्ट्स असल्यास त्याची पुष्टी करण्यासाठी अल्ट्रासाऊंड केले जाते.
PCOD चा उपचार:
PCOD चा उपचार विविध उपायांद्वारे केला जातो. खालीलप्रमाणे काही उपाय आहेत:
- आहार आणि जीवनशैली बदल: संतुलित आहार, नियमित व्यायाम, वजन कमी करणे इत्यादींनी PCOD चे लक्षणे कमी करता येतात.
- संतुलित आहार: आहारात फळे, भाज्या, संपूर्ण धान्य, प्रथिने यांचा समावेश करावा. शर्करायुक्त आणि प्रक्रिया केलेले अन्न टाळावे.
- नियमित व्यायाम: दररोज किमान 30 मिनिटे व्यायाम करावा. योगा, चालणे, धावणे, पोहणे यांचा समावेश असावा.
- औषधे: मासिक पाळी नियमित ठेवण्यासाठी आणि हार्मोनल असंतुलन दूर करण्यासाठी डॉक्टर विविध औषधे देऊ शकतात.
- जन्म नियंत्रण गोळ्या: मासिक पाळी नियमित ठेवण्यासाठी आणि अँड्रोजन पातळी कमी करण्यासाठी.
- मेटफॉर्मिन: इन्सुलिन प्रतिरोध कमी करण्यासाठी.
- क्लोमिफीन: ओव्हुलेशन उत्तेजित करण्यासाठी.
- हार्मोनल उपचार: हार्मोनल असंतुलन सुधारण्यासाठी हार्मोनल उपचार दिले जाऊ शकतात.
- लेजर किंवा इलेक्ट्रोलिसिस: हिर्सुटिझमसाठी अतिरिक्त केस काढण्यासाठी.
PCOS चे कारणे:
PCOS चे नेमके कारण अद्याप स्पष्ट नाही, परंतु खालील घटक यात भूमिका बजावू शकतात:
- आनुवंशिकता: जर कुटुंबातील इतर महिलांमध्ये PCOS असेल, तर त्याचा धोका वाढतो.
- इन्सुलिन प्रतिरोध: शरीरातील पेशींमध्ये इन्सुलिनला योग्य प्रतिसाद देण्याची क्षमता कमी होते, ज्यामुळे शरीरात इन्सुलिनची पातळी वाढते. यामुळे अंडाशयांमध्ये अँड्रोजन हार्मोनची निर्मिती वाढते, ज्यामुळे ओव्हुलेशन (अंडोत्सर्जन) प्रक्रिया अडथळीत होते.
- अधीक अँड्रोजन: अंडाशय जास्त प्रमाणात अँड्रोजन हार्मोन तयार करतात, ज्यामुळे मासिक पाळी अनियमित होते आणि मुरुम, केसांची वाढ वाढते.
- आहार आणि जीवनशैली: अपुरी झोप, तणाव, अपोषणयुक्त आहार, आणि व्यायामाचा अभाव यामुळे हार्मोनल असंतुलन वाढू शकते.
PCOS ची लक्षणे:
PCOS ची लक्षणे विविध असू शकतात आणि प्रत्येक महिलेमध्ये वेगवेगळी असू शकतात. काही सामान्य लक्षणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- मासिक पाळी अनियमित होणे: मासिक पाळी चक्र लांबणे, कमी होणे किंवा पूर्णपणे थांबणे.
- मुरुम: चेहऱ्यावर, छातीवर आणि पाठीवर मुरुम येणे.
- हिर्सुटिझम: चेहरा, छाती, पोट आणि पाठीवर अतिरिक्त केसांची वाढ.
- वजन वाढणे: विशेषत: पोटाच्या भागात वजन वाढणे.
- केस गळणे: टक्कल पडणे किंवा केस पातळ होणे.
- त्वचा काळवंडणे: मानेच्या, कानाच्या, व काखांच्या भागात त्वचा काळवंडणे.
- प्रजनन समस्याः गर्भधारणेच्या समस्यांचा सामना करावा लागू शकतो.
PCOS चे निदान:
PCOS चे निदान करण्यासाठी डॉक्टर खालील चाचण्या आणि तपासण्या करू शकतात:
- वैद्यकीय इतिहास आणि शारीरिक तपासणी: लक्षणे आणि कुटुंबातील इतिहास विचारून डॉक्टर शारीरिक तपासणी करतील.
- रक्त तपासणी: हार्मोनल असंतुलन, इन्सुलिन प्रतिरोध, आणि इतर समस्यांचे निदान करण्यासाठी रक्त तपासणी केली जाते.
- अल्ट्रासाऊंड: ओव्हेरिजमध्ये सिस्ट्स असल्यास त्याची पुष्टी करण्यासाठी अल्ट्रासाऊंड केले जाते.
PCOS चा उपचार:
PCOS चा उपचार विविध उपायांद्वारे केला जातो. खालीलप्रमाणे काही उपाय आहेत:
- आहार आणि जीवनशैली बदल: संतुलित आहार, नियमित व्यायाम, वजन कमी करणे इत्यादींनी PCOS चे लक्षणे कमी करता येतात.
- संतुलित आहार: आहारात फळे, भाज्या, संपूर्ण धान्य, प्रथिने यांचा समावेश करावा. शर्करायुक्त आणि प्रक्रिया केलेले अन्न टाळावे.
- नियमित व्यायाम: दररोज किमान 30 मिनिटे व्यायाम करावा. योगा, चालणे, धावणे, पोहणे यांचा समावेश असावा.
- औषधे: मासिक पाळी नियमित ठेवण्यासाठी आणि हार्मोनल असंतुलन दूर करण्यासाठी डॉक्टर विविध औषधे देऊ शकतात.
- जन्म नियंत्रण गोळ्या: मासिक पाळी नियमित ठेवण्यासाठी आणि अँड्रोजन पातळी कमी करण्यासाठी.
- मेटफॉर्मिन: इन्सुलिन प्रतिरोध कमी करण्यासाठी.
- क्लोमिफीन: ओव्हुलेशन उत्तेजित करण्यासाठी.
- हार्मोनल उपचार: हार्मोनल असंतुलन सुधारण्यासाठी हार्मोनल उपचार दिले जाऊ शकतात.
- लेजर किंवा इलेक्ट्रोलिसिस: हिर्सुटिझमसाठी अतिरिक्त केस काढण्यासाठी.
योगाचे PCOD आणि PCOS वरील प्रभाव आणि सामान्य आरोग्यावर होणारे फायदे:
योग हा एक प्राचीन व्यायाम प्रकार आहे जो शरीर, मन, आणि आत्मा यांचा संतुलन साधतो. PCOD (पॉलीसिस्टिक ओव्हेरियन डिसीज) आणि PCOS (पॉलीसिस्टिक ओव्हरी सिंड्रोम) या हार्मोनल विकारांवर योगामुळे खूप चांगले परिणाम होऊ शकतात. योगाने हार्मोनल संतुलन राखले जाते, तणाव कमी होतो आणि शारीरिक तसेच मानसिक आरोग्य सुधारते.
PCOD आणि PCOS वर योगाचे फायदे:
- हार्मोनल संतुलन: योगाच्या नियमित सरावामुळे शरीरातील हार्मोनल असंतुलन कमी होते. काही आसने आणि प्राणायाम हार्मोनल ग्रंथींचे कार्य सुधारतात आणि मासिक पाळी नियमित करण्यास मदत करतात.
- मानसिक तणाव कमी : योगाच्या ध्यान (मेडिटेशन) आणि श्वसन तंत्रामुळे मानसिक तणाव कमी होतो. तणाव हा PCOD आणि PCOS चे एक प्रमुख कारण आहे, त्यामुळे तणाव कमी झाल्यास या विकारांचे लक्षणे कमी होतात.
- वजन नियंत्रित करणे: नियमित योगामुळे वजन कमी होण्यास मदत होते, ज्यामुळे इन्सुलिन प्रतिरोध कमी होतो आणि PCOD आणि PCOS चे लक्षणे कमी होतात.
- रक्त प्रवाह सुधारतो: काही योग आसने रक्त प्रवाह सुधारतात, ज्यामुळे ओव्हेरिजमध्ये रक्त प्रवाह सुधारतो आणि सिस्ट्सचे प्रमाण कमी होण्यास मदत होते.
- प्रजनन क्षमता सुधारते: योगाचे काही विशिष्ट आसने प्रजनन आरोग्यासाठी लाभदायक आहेत. यामुळे गर्भधारणेच्या शक्यता वाढतात.
योगाचे सामान्य आरोग्यावर होणारे फायदे:
- शारीरिक तंदुरुस्ती: योगाचे नियमित सराव शरीरातील लवचिकता वाढवतो, स्नायू आणि सांधे मजबूत करतो, आणि शारीरिक तंदुरुस्ती सुधारतो.
- मानसिक आरोग्य: योगामुळे मानसिक तणाव कमी होतो, आत्मविश्वास वाढतो, आणि मानसिक शांती मिळते. ध्यान आणि प्राणायामामुळे मानसिक स्थैर्य मिळते.
- रोग प्रतिकारक शक्ती वाढवणे: योगामुळे शरीराची रोग प्रतिकारक शक्ती वाढते, ज्यामुळे सामान्य आजारपण कमी होते.
- श्वसन प्रणाली सुधारते: प्राणायामामुळे श्वसन प्रणाली मजबूत होते, फुप्फुसांची कार्यक्षमता सुधारते, आणि शरीरातील ऑक्सिजनची पातळी वाढते.
- पाचन सुधारते: योगाचे काही आसने पाचन सुधारतात आणि शरीरातील विषारी पदार्थांचे निर्मूलन करतात.
PCOD आणि PCOS साठी काही उपयोगी योगासने:
- सूर्यनमस्कार (Surya Namaskar): हे संपूर्ण शरीराचा व्यायाम आहे, जो वजन कमी करण्यात आणि हार्मोनल संतुलन राखण्यात मदत करतो.
- भुजंगासन (Bhujangasana): हे पचन सुधारते आणि ओव्हेरिजमध्ये रक्त प्रवाह सुधारते.
- धनुरासन (Dhanurasana): हे पचन सुधारते आणि तणाव कमी करते.
- बालासन (Balasana): हे तणाव कमी करते आणि मन शांती मिळवते.
- कपालभाती प्राणायाम (Kapalbhati Pranayama): हे श्वसन तंत्र इन्सुलिन प्रतिरोध कमी करण्यात मदत करते.
योग हा PCOD आणि PCOS च्या उपचारासाठी एक प्रभावी आणि नैसर्गिक उपाय आहे. योगाच्या नियमित सरावाने हार्मोनल संतुलन राखता येते, तणाव कमी होतो, वजन नियंत्रित होते, आणि शारीरिक तसेच मानसिक आरोग्य सुधारते. योगाच्या सहाय्याने महिलांनी आपली जीवनशैली सुधारून PCOD आणि PCOS वर विजय मिळवता येतो. म्हणून, PCOD आणि PCOS च्या उपचारांसाठी आणि एकूण आरोग्यासाठी योगाचा नियमित सराव करणे अत्यंत फायदेशीर ठरतो.
या लेखमधून Mahitia1.in टीमच्या लेखनातून PCOD आणि PCOS वर योगाचे फायदे! Yoga benefits for PCOD and PCOS विकिपीडिया
व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला या व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group – शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – ( लिंक वर क्लिक करून ) जॉइन करू शकता. ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी, शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो.
