आजच्या धावपळीच्या जीवनात आर्थिक सुरक्षेचा विचार केल्याशिवाय आपले भविष्य सुरक्षित ठेवणे अशक्य आहे, विशेषतः जेव्हा आपण वृद्धावस्थेकडे वाटचाल करतो. असंघटित क्षेत्रातील मजूर, छोटे व्यापारी, शेतीवर अवलंबून असणारे लोक आणि विविध प्रकारच्या नोकऱ्यांमध्ये असणाऱ्या लाखो भारतीयांसाठी वृद्धावस्थेत नियमित उत्पन्नाचे साधन नसते. हाच विचार करून भारत सरकारने “अटल पेन्शन योजना” सुरू केली.
ही योजना २०१५ साली सुरू झाली असून, ती १८ ते ४० वयोगटातील भारतीय नागरिकांसाठी आहे. या योजनेच्या माध्यमातून, ६० वर्षानंतर ₹1000 ते ₹5000 पर्यंत दरमहा पेन्शन मिळते, जी व्यक्तीच्या योगदानावर आधारित असते. ही योजना फक्त एक पेन्शन योजना नसून, वृद्धापकाळात आत्मनिर्भर राहण्याचे एक आश्वासक साधन आहे.
अटल पेन्शन योजना म्हणजे काय?
अटल पेन्शन योजना (Atal Pension Yojana – APY) ही भारत सरकारद्वारे सुरू केलेली एक निवृत्तिवेतन योजना आहे, जी मुख्यतः असंघटित क्षेत्रात काम करणाऱ्या नागरिकांसाठी राबवण्यात येते. या योजनेची सुरुवात ९ मे २०१५ रोजी करण्यात आली. यामध्ये सहभागी होणाऱ्या व्यक्तीला ६० वर्ष पूर्ण झाल्यानंतर दरमहा ₹1000 ते ₹5000 पर्यंत निश्चित पेन्शन मिळते, जी त्यांच्या वय आणि मासिक योगदानाच्या आधारावर ठरते.
या योजनेचा मुख्य उद्देश म्हणजे जे नागरिक ई.पी.एफ. किंवा इतर कोणत्याही फॉर्मल पेन्शन योजनेअंतर्गत येत नाहीत, त्यांना वृद्धावस्थेत आर्थिक स्थैर्य मिळावे. सरकारी हमी असलेली ही योजना असून, ज्यामध्ये गुंतवणुकीनुसार ठराविक पेन्शन मिळण्याची खात्री दिली जाते.
पात्रता (Eligibility Criteria):
अटल पेन्शन योजनेमध्ये सहभागी होण्यासाठी खालील अटी आवश्यक आहेत:
- भारतीय नागरिक असणे आवश्यक आहे.
- वयोमर्यादा:
अर्जदाराचे वय किमान १८ वर्षे आणि कमाल ४० वर्षे दरम्यान असावे.
(कारण योगदान कालावधी किमान २० वर्षांचा असावा.) - बँक किंवा डाकघरात बचत खाते असणे आवश्यक आहे.
पेन्शन योजनेचे मासिक योगदान थेट खात्यातून वसूल केले जाते. - मोबाईल क्रमांक नोंदवलेला असावा, जेणेकरून योजना संबंधित माहिती मिळत राहील.
- आयकरदात्यांसाठी ही योजना उपलब्ध नाही.
म्हणजे जे नागरिक आयकर भरतात, ते या योजनेत सहभागी होऊ शकत नाहीत. - PRAN (Permanent Retirement Account Number) तयार होतो, जो पेंशनसाठी वापरला जातो.
खाली अटल पेन्शन योजनेतील पेन्शनचे पर्याय आणि योगदान, तसेच योजनेची वैशिष्ट्ये मराठीत सविस्तर दिली आहेत:
पेन्शनचे पर्याय आणि योगदान (Pension Slabs & Contributions):
अटल पेन्शन योजनेत सहभागी होणाऱ्या व्यक्तीस ६० वर्षे पूर्ण झाल्यावर दरमहा निश्चित पेन्शन दिली जाते. या पेन्शनची रक्कम अर्जदाराच्या मासिक योगदानावर (monthly contribution) आणि योजनेत सामील होण्याच्या वयावर अवलंबून असते.
पेन्शनचे पर्याय (Pension Slabs):
- ₹1000 मासिक पेन्शन
- ₹2000 मासिक पेन्शन
- ₹3000 मासिक पेन्शन
- ₹4000 मासिक पेन्शन
- ₹5000 मासिक पेन्शन
योगदान किती लागते? (Monthly Contribution):
उदाहरणार्थ:
- जर तुम्ही १८ व्या वर्षी ₹5000 मासिक पेन्शनसाठी योजना सुरू केली, तर दरमहा फक्त ₹210 भरावे लागतील.
- परंतु ४० व्या वर्षी ₹5000 पेन्शनसाठी सुरू केल्यास मासिक ₹1,454 भरावे लागतील.
वय जसे वाढते, तसे मासिक योगदानही जास्त लागते.
योजनेची वैशिष्ट्ये (Key Features of Atal Pension Yojana):
- सरकारी हमी (Government Guarantee):
भारत सरकार पेन्शन रक्कमेची हमी देते. म्हणजे ठराविक योगदानावर ठराविक पेन्शन मिळणारच. - जोडीदारासाठी लाभ (Spouse Benefit):
अर्जदाराच्या मृत्यूनंतर जोडीदाराला पेन्शन मिळते. दोघेही मरण पावल्यास नॉमिनीला संपूर्ण रक्कम दिली जाते. - नामनिर्देशन अनिवार्य:
अर्ज करताना नॉमिनी (उत्तराधिकारी) ठरवणे आवश्यक आहे. - स्वयंचलित योगदान प्रणाली (Auto Debit):
मासिक योगदान बँकेद्वारे थेट खात्यातून वजा केले जाते. - लवचिकता (Flexibility):
पेन्शन रक्कम किंवा योगदान वार्षिक बदलता येते. वाढवता किंवा कमी करता येते. - कर सवलती (Tax Benefits):
80CCD(1) आणि 80CCD(1B) अंतर्गत काही प्रमाणात करसवलती मिळू शकतात. - 20 वर्षांचा किमान योगदान कालावधी आवश्यक:
म्हणजे ४० वर्षे वयाने सहभागी झाला तर ६० पर्यंत २० वर्षे योगदान द्यावे लागेल. - डिजिटल सुविधा:
खाते स्थिती, योगदान माहिती आणि नाव नोंदणी इत्यादी ऑनलाइन तपासता येते.
नोंदणी प्रक्रिया (Registration Process):
अटल पेन्शन योजनेत सहभागी होण्यासाठी सर्वप्रथम अर्जदाराकडे बँक किंवा डाकघरात बचत खाते असणे आवश्यक आहे. अर्जदाराने आपल्या वयाच्या आधारावर हवी असलेली पेन्शन रक्कम निवडावी लागते. बँकेतून किंवा पोस्ट ऑफिसमधून संबंधित अर्जाचा फॉर्म भरून, त्यासोबत आधार कार्डाची प्रत, मोबाईल नंबर आणि बँक खात्याचा तपशील जोडून नोंदणी करता येते. नोंदणी यशस्वी झाल्यानंतर अर्जदारास PRAN (Permanent Retirement Account Number) प्रदान केला जातो, जो या योजनेतील त्याच्या खात्याची ओळख असतो. नोंदणीनंतर मासिक योगदान आपोआप बँक खात्यातून वसूल केले जाते.
अर्ज कसा करावा – ऑनलाईन / ऑफलाईन (How to Apply – Online/Offline):
ऑफलाईन अर्ज करण्यासाठी, जवळच्या बँकेच्या शाखेत किंवा पोस्ट ऑफिसमध्ये जाऊन ‘अटल पेन्शन योजना’साठीचा फॉर्म मिळवावा लागतो. तो भरून आवश्यक कागदपत्रांसह सादर करावा लागतो. बँकेचा प्रतिनिधी किंवा अधिकारी अर्ज प्रक्रिया पूर्ण करून तुमची नोंदणी करतो. त्यानंतर काही दिवसांत PRAN नंबर मिळतो आणि अटल पेन्शन योजना सुरू होते.
ऑनलाईन अर्जासाठी, जर तुमचे बँक खाते इंटरनेट बँकिंग किंवा मोबाईल बँकिंगसाठी सक्रिय असेल, तर त्या बँकेच्या पोर्टलवरून किंवा अॅपवरून थेट APY साठी अर्ज करता येतो. काही बँकांच्या अ‍ॅप्समध्ये “Social Security Schemes” किंवा “APY Enrollment” असा पर्याय दिलेला असतो. तुम्ही पेन्शन रक्कम, नॉमिनी आणि इतर माहिती भरून सबमिट केली की, तुम्ही डिजिटल पद्धतीनेच योजनेत सामील होऊ शकता.
योजनेतून बाहेर पडण्याची अट (Exit Rules):
अटल पेन्शन योजना ही एक दीर्घकालीन निवृत्तीवेतन योजना आहे आणि त्यामध्ये सामान्यतः ६० वर्षे पूर्ण झाल्यानंतरच बाहेर पडण्याची परवानगी असते. मात्र काही विशिष्ट परिस्थितींमध्ये अपवादात्मक बाबतीत अर्धवट योजना सोडता येते. खाली योजनेतून बाहेर पडण्याच्या प्रमुख अटी दिल्या आहेत:
1. ६० वर्षांनंतर नियमित निर्गम (Normal Exit after 60 Years):
जेव्हा सदस्य ६० वर्षे पूर्ण करतो, तेव्हा तो नियमित पद्धतीने योजनेतून बाहेर पडू शकतो. त्यानंतर त्याला निवडलेल्या पेन्शन स्लॅबनुसार दरमहा पेन्शन मिळू लागते.
2. सदस्याच्या मृत्यूनंतर (Exit Due to Death):
सदस्याच्या मृत्यूनंतर त्याचा/तिचा जोडीदार पेन्शन मिळवण्यास पात्र असतो.
जर दोघेही (सदस्य आणि जोडीदार) मृत्यूमुखी पडले, तर नॉमिनीला संपूर्ण गुंतवणुकीसह व्याजासह रक्कम परत दिली जाते.
3. ६० वर्षांपूर्वी योजनेतून बाहेर पडणे (Voluntary Exit before 60 Years):
सामान्यतः योजनेतून ६० वर्षांपूर्वी बाहेर पडता येत नाही. मात्र काही विशिष्ट परिस्थितींमध्ये खालील अटींसह बाहेर पडता येते:
- गंभीर आजार किंवा आर्थिक अडचणी असल्यास,
- किंवा सरकारने मान्यता दिलेल्या इतर कारणांमुळे,
यासाठी संबंधित बँकेत अर्ज सादर करावा लागतो आणि बँक अधिकाऱ्याची मंजुरी लागते.
बाहेर पडल्यास,
जमा झालेली रक्कम + त्यावर मिळालेला व्याज – शासकीय योगदान (government co-contribution) आणि त्यावरील व्याज वजा करून, शिल्लक रक्कम परत केली जाते. जर एखादा सदस्य आयकरदाता असल्याचे नंतर समजले, तर त्याची योजना बंद केली जाते आणि त्याला शासकीय योगदानाचा लाभ दिला जात नाही.
अटल पेन्शन योजनेचे फायदे (Benefits of Atal Pension Yojana) –
- सुरक्षित पेन्शन (Guaranteed Pension): ६० वर्षांच्या वयावर निश्चित मासिक पेन्शन ₹1000 ते ₹5000 मिळते.
- सरकारी हमी (Government Guarantee): भारत सरकारची संपूर्ण हमी असून पेन्शन निश्चित आहे.
- जोडीदारासाठी पेन्शन (Pension for Spouse): सदस्याच्या मृत्यूनंतर त्याचा जोडीदार पेन्शन मिळवतो.
- नॉमिनीला रक्कम (Nominee Benefits): जोडीदाराच्या मृत्यूनंतर नॉमिनीला पेन्शन योजना पूर्ण रक्कम मिळते.
- लवचिक योगदान (Flexible Contribution): सदस्याच्या वयावर आणि पेन्शन निवडीवर आधारित योगदान रक्कम.
- साधे आणि सुलभ नोंदणी (Simple & Easy Registration): बँक किंवा पोस्ट ऑफिसमध्ये सहज नोंदणी, ऑनलाईन अर्ज देखील करता येतो.
- आयकर सवलती (Tax Benefits): योगदानावर करप्रत्ययनीय सवलत, आयकर अधिनियम ८०CCD(1) आणि ८०CCD(1B) अंतर्गत.
- व्यवस्थापन (Managed Pension Account): सरकारद्वारे डिजिटल पद्धतीने व्यवस्थापन.
- प्रोत्साहन (Encouragement): असंघटित क्षेत्रातील लोकांसाठी सरकार प्रोत्साहन देते, ज्यामुळे भविष्यात सुरक्षितता वाढते.
या लेखाच्या माध्यमातून Mahitia1.in टीमने ” pm internship scheme पीएम इंटर्नशिप योजना 2025 मधून तरुणांना नेमका काय लाभ मिळणार” व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला या व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group- शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – (लिंकवर क्लिक करून) जॉइन करू शकता. ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी, शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो.
हे ही वाचा
- सोलर पॅनलसाठी सरकारी अनुदान आहे का??
- हिंदू उत्तराधिकार कायदा (Hindu succession act) काय आहे?
- रोजगार हमी योजना फळबाग लागवड मधून मिळत आहे लाखो रुपये अनुदान त्यासाठी लागतात हे 4 कागदपत्रे
- महाराष्ट्रातील नैसर्गिक वायू लिमिटेड मध्ये विविध पदाची भरती|जाहिरात|शैक्षणिक पात्रता |वेतन|अर्ज करण्याची लिंक Mngl career
