आत्मनिर्भर भारत ही केवळ एक घोषणा नसून भारत सरकारने स्वदेशी उत्पादन, स्थानिक उद्योग, आणि आर्थिक स्वावलंबन यांना प्रोत्साहन देण्यासाठी सुरू केलेली एक व्यापक चळवळ आहे. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी 2020 मध्ये या उपक्रमाची घोषणा केली आणि त्यानंतर विविध क्षेत्रांतून या मोहिमेला बळ देण्यासाठी अनेक योजना राबवण्यात आल्या. कोरोना काळातील आर्थिक संकटाचा सामना करत असताना, भारताने स्वदेशीतेवर भर देऊन स्वतःच्या पायावर उभं राहण्याचा निर्धार केला आणि त्यातूनच जन्म झाला – “आत्मनिर्भर भारत अभियान”.
या अभियानामध्ये शेती, उद्योग, शिक्षण, महिला सशक्तीकरण, आरोग्य, आणि डिजिटल क्षेत्र यासारख्या अनेक भागांमध्ये सुधारणा घडवून आणण्यासाठी विविध योजना आखण्यात आल्या आहेत. या योजना केवळ सरकारी मदत नव्हे, तर भारतातील सामान्य नागरिकांच्या स्वप्नांना उभारी देणाऱ्या आहेत.
आत्मनिर्भर भारत योजनेची ओळख:
“आत्मनिर्भर भारत अभियान” चा मुख्य उद्देश म्हणजे भारताला आर्थिकदृष्ट्या स्वावलंबी करणे, देशांतर्गत उत्पादनात वाढ करणे आणि स्थानिक उद्योगांना चालना देणे. भारताने परदेशी आयातीवर अवलंबून न राहता स्वतःच उत्पादन करावे, नव्या उद्योगांना चालना द्यावी, आणि स्थानिक रोजगारनिर्मितीला प्राधान्य द्यावे. त्यामुळे ‘वोकल फॉर लोकल’ ही संकल्पना लोकांपर्यंत पोहोचवण्यात आली.
आत्मनिर्भर भारत योजनेची मुख्य वैशिष्ट्ये:
१. पाच स्तंभ (5 Pillars of AatmNirbhar Bharat):
पंतप्रधानांनी आत्मनिर्भर भारताची पायाभूत रचना ५ मुख्य आधारांवर उभी केली आहे:
- अर्थव्यवस्था (Economy): नवीन आणि मोठ्या कल्पनांवर आधारित आर्थिक सुधारणांचा भर.
- पायाभूत सुविधा (Infrastructure): आधुनिक आणि जागतिक दर्जाच्या सुविधांचा विकास.
- तंत्रज्ञान आणि प्रणाली (System): पारदर्शक आणि कार्यक्षम डिजिटल प्रणाली.
- लोकसंख्या (Demography): भारतातील तरुण लोकसंख्येचे सामर्थ्य.
- मागणी (Demand): भारतात मोठी मागणी आहे; ती पूर्ण करण्यासाठी स्थानिक उत्पादकांना प्रोत्साहन.
२. ₹20 लाख कोटींचं पॅकेज:
कोरोना काळात भारत सरकारने ₹20 लाख कोटींचं विशेष आर्थिक पॅकेज जाहीर केलं, जे GDP च्या सुमारे 10% इतकं होतं. या अंतर्गत अनेक क्षेत्रांना मदत करण्यात आली.
३. आर्थिक सुधारणांचा भर:
- MSME (सूक्ष्म, लघु आणि मध्यम उद्योग) सुधारणा
- शेती, वीज, खाणकाम, संरक्षण या क्षेत्रांत बदल
- उत्पादनवाढीसाठी प्रोत्साहन योजना (PLI)
४. डिजिटलीकरण आणि पारदर्शकता:
आत्मनिर्भर भारत मोहिमेमुळे सरकारच्या योजनांमध्ये डिजिटल अंमलबजावणी, पारदर्शकता आणि प्रभावी वितरण प्रणाली विकसित करण्यात आली.
आत्मनिर्भर भारत अंतर्गत राबवण्यात आलेल्या प्रमुख योजना:
१. प्रधानमंत्री गरीब कल्याण योजना (PM Garib Kalyan Yojana): कोरोना काळात देशातील गरीब, कामगार, शेतकरी यांना आर्थिक मदत देण्यासाठी ही योजना सुरू करण्यात आली. यामध्ये मोफत अन्नधान्य, थेट खात्यात आर्थिक मदत, गॅस सिलिंडर इ. सुविधा देण्यात आल्या.
२. पीएम स्वनिधी योजना (PM SVANidhi Scheme): रस्त्यावरील फेरीवाले, हातगाडीवाले यांना ₹10,000 पर्यंतचे बिनव्याजी कर्ज देऊन त्यांचा व्यवसाय पुन्हा सुरू करण्यास मदत करण्यात येते. डिजिटल व्यवहार करणाऱ्यांना अतिरिक्त प्रोत्साहन मिळते.
३. उत्पादन आधारित प्रोत्साहन योजना (PLI Scheme): मेक इन इंडिया अंतर्गत सुरू झालेली ही योजना भारतात उत्पादन वाढवण्यासाठी आहे. उत्पादन करणाऱ्या कंपन्यांना सरकारकडून थेट प्रोत्साहन दिले जाते. मोबाइल, फार्मा, इलेक्ट्रॉनिक्स अशा क्षेत्रांना फायदा होतो.
४. आत्मनिर्भर कृषी योजना: शेतकऱ्यांना आधुनिक तंत्रज्ञान, प्रक्रिया उद्योग, आणि थेट बाजारपेठ उपलब्ध करून देण्यासाठी ही योजना राबवली जाते. कोल्ड स्टोरेज, सिंचन व्यवस्था यासाठी अर्थसहाय्य दिले जाते.
५. आत्मनिर्भर भारत रोजगार योजना: ही योजना नवे रोजगार निर्माण करणाऱ्या कंपन्यांना प्रोत्साहन देते. नवे कर्मचारी भरती करणाऱ्या नियोक्त्यांना EPFO योगदानात सरकारकडून मदत दिली जाते.
६. PM-FME योजना (Micro Food Processing Scheme): ‘One District One Product’ या संकल्पनेवर आधारित ही योजना आहे. स्थानिक पातळीवर अन्न प्रक्रिया उद्योग सुरू करणाऱ्यांना आर्थिक सहाय्य दिले जाते.
७. वन नेशन, वन राशन कार्ड: या योजनेमुळे देशातील कुठल्याही राज्यात कोणत्याही व्यक्तीला राशन कार्डचा लाभ मिळू शकतो. स्थलांतरित मजुरांसाठी ही योजना अत्यंत उपयुक्त ठरते.
८. स्किल इंडिया व पीएम कौशल्य विकास योजना (PMKVY): तरुणांना रोजगारक्षम बनवण्यासाठी आणि विविध कौशल्यांचे प्रशिक्षण देण्यासाठी ही योजना आहे. यामध्ये विविध ट्रेड्समधून प्रमाणित प्रशिक्षण दिले जाते.
९. मेक इन इंडिया: या योजनेचा उद्देश म्हणजे भारतातच उत्पादन वाढवणे, परदेशी गुंतवणूक आकर्षित करणे, आणि स्वदेशी उद्योगांना चालना देणे.
१०. डिजिटल इंडिया: देशभरात डिजिटायझेशनला प्रोत्साहन देण्यासाठी आणि नागरिकांना डिजिटल सेवांचा लाभ मिळवून देण्यासाठी ही योजना आहे. सरकारी सेवा ऑनलाईन करण्यावर भर.
११. उद्यमी भारत योजना: MSME उद्योजकांसाठी एक समर्पित प्लॅटफॉर्म उपलब्ध करून देणारी योजना. नवउद्योजकांना रजिस्ट्रेशन, वित्त, प्रशिक्षण यासाठी मदत मिळते.
आत्मनिर्भर भारत अभियानाचे लाभार्थी कोण?
- शेतकरी वर्ग (Farmers): पीएम किसान, कृषी सुधारणा, कोल्ड स्टोरेज, प्रक्रिया उद्योगांसाठी निधी
- छोटे व्यापारी व फेरीवाले (Small Traders & Street Vendors): PM स्वनिधी योजनेअंतर्गत ₹10,000 पर्यंत बिनव्याजी कर्ज
व्यवसायवाढीसाठी डिजिटल व्यवहारांना प्रोत्साहन - महिला उद्योजिका व स्वयं-सहायता गट (Women Entrepreneurs & SHGs): बिनव्याजी कर्ज सुविधा. घरगुती उद्योगांसाठी प्रशिक्षण व आर्थिक मदत
- तरुण बेरोजगार व नवउद्योजक (Unemployed Youth & Startups):
Skill India, PMKVY योजनेतून कौशल्य विकास
MSME नोंदणी, स्टार्टअपसाठी निधी - गरीब व वंचित घटक (Poor & Marginalized Sections): PM गरीब कल्याण योजनेतून मोफत अन्नधान्य व आर्थिक मदत.
One Nation One Ration Card योजनेचा लाभ - MSME उद्योग (Micro, Small & Medium Enterprises):
Collateral-free कर्ज
PLI योजना अंतर्गत उत्पादन वाढीसाठी प्रोत्साहन - आरोग्य क्षेत्रातील कर्मचारी व संस्था (Healthcare Workers & Sector):
वैद्यकीय उपकरणांसाठी देशांतर्गत उत्पादनाला चालना
आरोग्य सुविधा सुधारणा योजनांचा लाभ - डिजिटल स्टार्टअप्स व तंत्रज्ञान क्षेत्र (Tech Startups & IT Companies):
मेक इन इंडिया, डिजिटल इंडिया अंतर्गत प्रोत्साहन
स्थानिक अ‍ॅप्स, सॉफ्टवेअरसाठी मदत
आत्मनिर्भर भारत योजनांचे फायदे:
- स्थानिक उत्पादनांना चालना मिळते आणि आयातीवरील अवलंबित्व कमी होते.
- रोजगारनिर्मितीमध्ये वाढ होते, विशेषतः युवक आणि ग्रामीण भागात.
- शेतकऱ्यांना थेट बाजारपेठ मिळते आणि त्यांचे उत्पन्न वाढते.
- लघु, सूक्ष्म आणि मध्यम उद्योगांना (MSME) आर्थिक मदत व स्थैर्य मिळते.
- फेरीवाल्यांना व लहान उद्योजकांना व्यवसाय सुरू करण्यासाठी भांडवल उपलब्ध होते.
- महिला सशक्तीकरणाला चालना मिळते – उद्योग, प्रशिक्षण व कर्ज सवलतीच्या माध्यमातून.
- स्थलांतरित कामगारांना ‘वन नेशन वन राशन कार्ड’मुळे कुठेही अन्नसुरक्षा मिळते.
- डिजिटलीकरणामुळे सरकारी योजना अधिक पारदर्शक आणि सुलभपणे पोहोचतात.
- अन्न प्रक्रिया, उत्पादन उद्योग व स्टार्टअप्स यांना आर्थिक प्रोत्साहन मिळते.
- तरुणांना विविध कौशल्य प्रशिक्षण मिळून रोजगारक्षम बनण्यास मदत होते.
- कोरोना काळात गरिबांना थेट आर्थिक मदत, मोफत अन्नधान्य आणि गॅस मिळाले.
- आरोग्य, शिक्षण आणि ग्रामीण विकास क्षेत्रात मूलभूत सुधारणा घडून आल्या.
या लेखाच्या माध्यमातून Mahitia1.in टीमने “आत्मनिर्भर भारताच्या योजना कोणत्या आहेत। AatmNirbhar Bharat Yojana। संपूर्ण माहिती मराठीत।” व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला या व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group- शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – (लिंकवर क्लिक करून) जॉइन करू शकता. ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी, शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो.
हे हि वाचा !
pmegp च्या अंतर्गत कोणते व्यवसाय येतात?
पीपीएफ विषयी तुम्हाला पडलेल्या प्रश्नांची उत्तरे जाणून घ्या ?
वायोश्री योजना मधून मिळणार 3000 रुपये जाणून घ्या ऑनलाईन अर्ज कसा करावा
