आजच्या काळात महिलांना केवळ घराच्या चौकटीत मर्यादित ठेवता येत नाही, तर त्यांच्यातील क्षमतांना योग्य दिशा देऊन त्यांना स्वावलंबी बनवणं ही काळाची गरज आहे. या दिशेने पाऊल टाकत केंद्र व राज्य सरकारने महिला बचत गटांना प्रोत्साहन देण्यासाठी विविध योजना सुरु केल्या आहेत.
महिला बचत गट म्हणजे सामूहिक शक्तीचा परिणाम . जिथं काही स्त्रिया एकत्र येऊन आर्थिक बचत, कर्ज, उद्योग व सामाजिक प्रगतीचं स्वप्न पूर्ण करतात.
या लेखात आपण जाणून घेणार आहोत की महिलांसाठी कोणकोणत्या शासकीय योजना उपलब्ध आहेत, त्या कोणाला लागू होतात, कशा प्रकारे अर्ज करता येतो आणि त्यातून काय फायदे मिळू शकतात.
महिला बचत गट म्हणजे काय?
महिला बचत गट म्हणजे काही महिलांनी एकत्र येऊन तयार केलेला एक लघु आर्थिक गट, ज्यामध्ये त्या नियमित बचत करतात, आपापसांत विश्वासाने पैसे फिरवतात आणि गरजेप्रमाणे कर्ज घेतात.
हे गट मुख्यतः 10 ते 20 महिलांनी तयार होतात. या गटांचे मूल उद्दिष्ट असते – महिलांना आर्थिकदृष्ट्या सक्षम बनवणे, बचतीची सवय लावणे आणि एकमेकांना आधार देऊन व्यवसायाची संधी निर्माण करणे.
सुरुवातीला सदस्य प्रत्येक महिन्याला 50 ते 100 रुपये गटात जमा करतात. ही रक्कम सामूहिक बचतीच्या खात्यात ठेवली जाते. वेळोवेळी याच रक्कमेतून गटातील एखाद्या महिलेला अल्पदरात कर्ज दिलं जातं .एखादा छोटासा व्यवसाय, शेतीपूरक काम, पशुपालन, किराणा दुकान वगैरे सुरू करण्यासाठी.
महिला बचत गटाचे फायदे:
1. महिला आता केवळ कुटुंबावर अवलंबून राहत नाहीत, तर आपल्या बचतीच्या माध्यमातून स्वतःचा व्यवसाय सुरू करतात. गटातून मिळणाऱ्या लघुकर्जामुळे त्या स्वतःचे उत्पन्न निर्माण करू शकतात.
2. प्रत्येक महिन्याची रक्कम वेळेवर जमा करावी लागते यामुळे नियमित बचत करण्याची शिस्त लागते. याच सवयीमुळे महिला पुढे मोठ्या आर्थिक निर्णय घेण्यास तयार होतात.
3. बँकांमधून किंवा शासनाच्या योजनांतून मोठ्या प्रमाणावर कर्ज मिळवणं कठीण असतं, पण बचत गटांच्या माध्यमातून सरल प्रक्रिया आणि कमी व्याजदरात कर्ज मिळू शकतं.
4. सदस्य महिला लघु व्यवसाय, किराणा दुकान, शिवणकाम, पशुपालन, अन्नप्रक्रिया, शेतीपूरक व्यवसाय सुरू करू शकतात. हे व्यवसाय त्यांच्या आत्मनिर्भरतेचं दार उघडतात.
5. सरकार, एनजीओ आणि बँकांच्या माध्यमातून महिलांना व्यवसाय कौशल्य, आर्थिक ज्ञान, नेतृत्वगुण यांचे प्रशिक्षण मिळते. त्यामुळे त्या समाजात आत्मविश्वासाने काम करू शकतात.
6. महिला गटांमुळे गावांमध्ये शिक्षण, आरोग्य, स्वच्छता, महिलांच्या हक्कांची जागरूकता वाढते. अनेक गट दारू बंदी, बालविवाहविरोधी आंदोलन, कचरा व्यवस्थापन, शाळा सुशोभीकरण यामध्येही पुढाकार घेतात.
7. हे गट म्हणजे फक्त पैशाचं व्यवहार नाही, तर एकमेकांना समजून घेणं, सहकार्य करणं आणि संकटात एकत्र उभं राहणं – ही खरी ताकद असते महिला बचत गटांची.
8. बचत गटांनी नोंदणी केल्यास त्यांना महिला आर्थिक विकास महामंडळ (MAVIM), NRLM (राष्ट्रीय ग्रामीण आजीविका मिशन), स्टँड अप इंडिया, मुद्रा कर्ज योजना अशा योजनांमधून मदत मिळते.
महिला बचत गटांसाठी सुरु असलेल्या महत्वाच्या योजना
1. महिला आर्थिक विकास महामंडळ (MAVIM):
MAVIM म्हणजे महिला आर्थिक विकास महामंडळ, ही महाराष्ट्र सरकारची संस्था आहे जी महिला बचत गटांसाठी काम करते. या संस्थेमार्फत ग्रामीण व शहरी भागातील महिलांना स्वतःचा व्यवसाय सुरू करण्यासाठी प्रशिक्षण, आर्थिक मदत व मार्गदर्शन दिलं जातं.
MAVIM महिला गटांना संघटित करून त्यांना विविध योजनांचा लाभ मिळवून देते, तसेच बँकांसोबत समन्वय साधून मुद्रासारखी कर्ज योजना उपलब्ध करून देते. याशिवाय महिलांना कौशल्यविकासाचे कोर्सेसही देण्यात येतात, जसे की शिवणकाम, पापड-लोणचं तयार करणे, ब्यूटी पार्लर इत्यादी.
2. राष्ट्रीय ग्रामीण आजीविका अभियान (NRLM):
NRLM ही केंद्र सरकारची एक महत्वाची योजना आहे, जिला महाराष्ट्रात उमेद अभियान म्हणूनही ओळखलं जातं. या योजनेचा मुख्य उद्देश ग्रामीण भागातील गरजू महिलांना स्वयंपूर्ण आणि उद्योजक बनवणं आहे.
या अंतर्गत महिला बचत गट तयार केले जातात, त्यांना आर्थिक सहाय्य दिलं जातं, उत्पादक कार्यशाळा, लघुउद्योग, पशुपालन, शेतीपूरक व्यवसाय या क्षेत्रांत काम करण्यासाठी प्रोत्साहित केलं जातं. बँकांमार्फत महिलांना कर्ज उपलब्ध करून देण्यासाठी NRLM मोठं नेटवर्क तयार करतं आणि बँक लिंकेज सुलभ करतं.
3. मातोश्री ग्रामीण महिला उद्योजिका योजना:
ही योजना महाराष्ट्र सरकारकडून महिला बचत गटांसाठी विशेषतः तयार करण्यात आली आहे. या योजनेअंतर्गत महिला गटांना उद्योग सुरु करण्यासाठी आर्थिक अनुदान आणि कर्ज दिलं जातं. या योजनेचा लाभ घेऊन महिला डब्बा सेवा, डोंबिवलीसारख्या भागात किराणा दुकान, साखर कारखाना पुरवठा, हस्तकला उत्पादन अशा स्वरूपातील व्यवसाय सुरू करू शकतात. ही योजना महिलांना व्यवसाय क्षेत्रात आत्मनिर्भर बनवण्यासाठी खास असून, जिल्हा परिषद व पंचायत समितीमार्फत राबवली जाते.
4. मुद्रा कर्ज योजना (Pradhan Mantri Mudra Yojana):
महिला बचत गटांतील सदस्य किंवा गट एकत्र येऊन मुद्रा कर्ज योजना अंतर्गत 50,000 ते 10 लाख रुपयांपर्यंतचे कर्ज घेऊ शकतात.
ही योजना शिशु, किशोर, तरुण अशा तीन टप्प्यांमध्ये विभागलेली आहे. महिला बचत गट या कर्जाचा वापर करून लघुउद्योग, फूड प्रॉडक्ट व्यवसाय, हस्तकला, टेलरिंग, ब्यूटी पार्लर, किराणा दुकान अशा अनेक क्षेत्रांमध्ये स्वतःचा व्यवसाय सुरू करू शकतात.
या कर्जासाठी कोणतीही गहाण किंवा हमी लागत नाही, त्यामुळे ग्रामीण महिलांसाठी ही योजना खूपच उपयुक्त ठरते.
5. स्टँड अप इंडिया योजना (Stand Up India Scheme):
ही योजना खास करून महिला आणि अनुसूचित जाती-जमातींसाठी केंद्र सरकारने सुरू केली आहे. यामध्ये महिलांना 10 लाख ते 1 कोटी रुपयांपर्यंत कर्ज व्यवसाय सुरू करण्यासाठी दिलं जातं.
महिला बचत गटातील सदस्य जर मोठा उद्योग सुरू करू इच्छित असतील, तर त्या या योजनेचा लाभ घेऊ शकतात. या योजनेअंतर्गत बँक मार्गदर्शन, प्रशिक्षण, व्यवसाय आराखडा तयार करण्याची मदत देखील केली जाते.
हा कार्यक्रम National Credit Guarantee Trustee Company (NCGTC) च्या माध्यमातून राबवला जातो.
6. मिशन शक्ती योजना:
ही योजना केंद्र सरकारने 2021 मध्ये सुरू केली, आणि ती मुख्यतः महिला सक्षमीकरणासाठी आहे. यात महिला बचत गटांना सुरक्षा, समर्थन आणि स्वावलंबन या तीन घटकांवर आधारित मदत दिली जाते.
मिशन शक्ती अंतर्गत महिला गटांना आर्थिक सहाय्य, उद्योजकतेसाठी प्रशिक्षण, आणि सरकारी योजनांचा लाभ मिळवून देणे या गोष्टींवर भर दिला जातो. ही योजना ‘संबल’ आणि ‘सम्मर्थ्य’ या दोन घटकांमध्ये विभागली गेली आहे.
7. DAY – NULM (Deendayal Antyodaya Yojana – National Urban Livelihood Mission):
ही योजना शहरी भागातील गरीब महिलांसाठी आहे. महिला बचत गटांना स्वतःच्या उदरनिर्वाहासाठी व्यवसायिक प्रशिक्षण, आर्थिक मदत, आणि बँक लिंकेज दिलं जातं.
विशेषतः शहरी झोपडपट्टी भागात राहणाऱ्या महिलांना हे गट मोठ्या प्रमाणावर मदत करतात. नवीन व्यवसाय सुरू करणे, जसे की हातगाडी, फेरीवाल्यांचा व्यवसाय, अन्न विक्री इ., यासाठी अनुदान व प्रशिक्षण दिलं जातं.
महिला बचत गट योजनांमधून मिळणारे फायदे:
• अल्पदरात कर्ज मिळण्याची सुविधा
• स्वतःचा व्यवसाय सुरू करण्याची संधी
• व्यवसाय प्रशिक्षण व कौशल्यविकास
• बचत करण्याची सवय लागते
• परस्पर सहकार्य आणि आत्मविश्वास वाढतो
• बँक लिंकेज आणि आर्थिक व्यवहारातील सुलभता
• शासकीय योजनांचा थेट लाभ मिळतो
• ग्रामीण आणि शहरी दोन्ही महिलांसाठी उपयुक्त
• समाजातील सहभाग आणि नेतृत्वाची संधी
• आर्थिक व सामाजिक सुरक्षिततेची भावना वाढते
या लेखाच्या माध्यमातून Mahitia1.in टीमने पंतप्रधान मोफत शिलाई मशीन योजनेसाठी कोण पात्र आहे? व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला या व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group- शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – (लिंकवर क्लिक करून) जॉइन करू शकता. ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी, शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो.
हे हि वाचा !
- २०२५ मध्ये महाराष्ट्र राज्यात राबवल्या जाणाऱ्या १० योजना ज्यामधून शेतकऱ्यांना मिळत आहे चांगला लाभ. farmer scheme maharashtra
- MPSC result : एमपीएससी समाजकल्याण अधिकारी – अभ्यासक्रम, महत्त्वाचे टॉपिक्स व मुलाखत तयारी (२०२५)
- प्रधानमंत्री आवास योजना २०२५ – महाराष्ट्रातील नवीन घर वाटप लाभार्थी यादी व प्रक्रिया PMAY beneficiary list checking Maharashtra 2025
- लाडकी बहीण केवायसी मध्ये झाले आहेत मोठे बदल । समस्या आणि उपाय. e kyc ladki bahin
- रेशन कार्ड नियमात झालेत बदल आता रेशन कार्ड धारकांना दरमहा १००० रुपये मिळणार वाचा पूर्ण माहिती ration card new rules 2025
