रेबीज हा एक अत्यंत घातक आणि जीवघेणा आजार आहे. याची लागण एकदा झाली की, ते व्यक्तीच्या जीवनावर गंभीर परिणाम करू शकते. रेबीज विषाणू मुख्यत्वेकरून संक्रमित प्राण्यांच्या लाळेमुळे पसरतो, आणि यामध्ये कुत्र्यांचे प्रमाण सर्वाधिक आहे. कुत्र्याच्या लाळेतील विषाणू जर मानवी शरीरात प्रवेश केला, तर तो व्यक्तीला संक्रमित करू शकतो. या लेखाच्या माध्यमातून, आपण कुत्र्यांच्या लाळेमुळे रेबीज कसा होतो, याबद्दल सखोल माहिती घेऊ आणि यापासून स्वतःचे संरक्षण कसे करावे, हे देखील जाणून घेऊ.
रेबीज म्हणजे काय?
रेबीज हा एक विषाणूजन्य आजार आहे जो प्रामुख्याने संक्रमित प्राण्यांच्या लाळेमुळे पसरतो. हा आजार मेंदू आणि मज्जासंस्थेवर परिणाम करतो, ज्यामुळे संक्रमित व्यक्तीला गंभीर आजार होऊ शकतो आणि योग्य उपचार न मिळाल्यास मृत्यूची शक्यता असते.
रेबीजचा परिचय: रेबीज विषाणूचा शोध 19व्या शतकात लागला होता, आणि तेव्हापासून या विषाणूचा प्रभाव आणि त्याचा प्रसार यावर शास्त्रज्ञांनी विस्तृत संशोधन केले आहे. हा विषाणू प्रामुख्याने कुत्रे, मांजरे, वटवाघुळे आणि काही वन्य प्राण्यांच्या लाळेमध्ये आढळतो, आणि चावण्याच्या किंवा लाळेच्या संपर्काने तो मानवांमध्ये पसरतो.
विषाणूचा स्वरूप आणि वैशिष्ट्ये: रेबीज विषाणूला Rabies lyssavirus असे शास्त्रीय नाव आहे. हा विषाणू लवकर संक्रमित होणारा आणि मज्जासंस्थेपर्यंत पोहोचणारा आहे. शरीरात प्रवेश केल्यावर, हा विषाणू मज्जासंस्थेमध्ये पोहोचतो आणि मेंदूवर हल्ला करतो, ज्यामुळे व्यक्तीला गोंधळ, मानसिक अस्थिरता, अतिरेकी वागणूक आणि शेवटी कोमामध्ये जाण्याची शक्यता असते.
मानवी आरोग्यावर होणारा परिणाम: रेबीज एकदा विकसित झाल्यावर, याचे परिणाम अत्यंत गंभीर असतात. संक्रमित व्यक्तीला तीव्र ताप, डोकेदुखी, उलट्या, मानसिक अस्थिरता, पाणी घाबरणे (hydrophobia) यासारखी लक्षणे दिसू शकतात. यामुळे रुग्णाची स्थिती खूपच वाईट होऊ शकते आणि त्वरित उपचार न मिळाल्यास हा आजार प्राणघातक ठरतो. त्यामुळे रेबीजसंबंधित जागरूकता आणि प्रतिबंधात्मक उपाययोजनांची गरज आहे.
रेबीजचा प्रसार कसा होतो ?
रेबीज हा एक अत्यंत धोकादायक आजार आहे, जो मुख्यतः संक्रमित प्राण्यांच्या लाळेमधून पसरतो. रेबीज विषाणूचा प्रसार करण्याचे प्रमुख मार्ग आणि त्याचे परिणाम समजून घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे, कारण यामुळे या आजारापासून बचावाचे योग्य उपाय करता येतात.
रेबीज विषाणूच्या प्रसाराच्या प्रमुख मार्गांचा उलगडा: रेबीज विषाणू प्रामुख्याने संक्रमित प्राण्यांच्या, विशेषतः कुत्र्यांच्या, चाव्यांमधून पसरतो. संक्रमित प्राण्याच्या चाव्याने किंवा कधी कधी त्याच्या लाळेच्या संपर्कात आल्यावर, विषाणू त्वचेला लागलेल्यावर किंवा कोणत्याही खुल्या जखमेच्या माध्यमातून शरीरात प्रवेश करतो. एकदा शरीरात प्रवेश केल्यानंतर, विषाणू मज्जासंस्थेमध्ये पोहोचतो आणि संपूर्ण शरीरात जलदगतीने पसरतो.
लाळेतील विषाणू कसा संक्रमित होतो? संक्रमित प्राण्याच्या लाळेमध्ये रेबीज विषाणू असतो. जेव्हा कोणत्याही व्यक्तीला संक्रमित प्राण्याचा चावा लागतो, तेव्हा विषाणू त्वचेमधून किंवा खुल्या जखमेच्या माध्यमातून रक्तप्रवाहात प्रवेश करतो. एकदा विषाणू शरीरात पोहोचल्यानंतर, तो मज्जातंतू प्रणालीच्या माध्यमातून मेंदूपर्यंत पोहोचतो. यामुळे मज्जासंस्था संक्रमित होते आणि त्यामुळे रेबीजचे लक्षणे दिसायला सुरुवात होते.
कुत्र्याच्या चावण्याचा धोका आणि त्याचे परिणाम: कुत्र्याच्या चावण्याचा धोका खूपच गंभीर असू शकतो, विशेषतः जर कुत्रा रेबीजने संक्रमित असेल तर. चावा घेतल्यानंतर, विषाणू जलदगतीने शरीरात पसरू शकतो आणि लक्षणे विकसित होऊ लागतात. एकदा रेबीजची लक्षणे दिसायला लागली की, त्यावर उपचार करणे अत्यंत कठीण होते आणि बहुतांश वेळा रुग्णाचा मृत्यू होतो. त्यामुळे कुत्र्याच्या चावण्याची घटना घडल्यास त्वरित वैद्यकीय मदत घेणे आवश्यक आहे.कुत्र्याच्या चाव्यांमुळे होणारा रेबीजचा प्रसार टाळण्यासाठी प्राण्यांच्या लसीकरणाची व्यवस्था, वैयक्तिक काळजी, आणि चाव्यांनंतर त्वरित उपचार यांचा अवलंब करणे महत्त्वाचे आहे.
कुत्र्यांच्या लाळेमुळे रेबीज कसा होतो ?
कुत्र्यांच्या लाळेमध्ये रेबीज विषाणू उपस्थित असू शकतो, आणि त्यामुळे हा विषाणू व्यक्तीच्या शरीरात प्रवेश करून गंभीर आजार घडवू शकतो. कुत्र्याच्या लाळेच्या संपर्कातून रेबीज विषाणू कसा संक्रमित होतो आणि त्यानंतरच्या लक्षणांची माहिती खालीलप्रमाणे आहे.
लाळेतील रेबीज विषाणूची उपस्थिती: रेबीज विषाणू हा संक्रमित प्राण्यांच्या लाळेमध्ये मोठ्या प्रमाणात उपस्थित असतो. विशेषतः कुत्रा, वटवाघूळ, मांजर, किंवा अन्य वन्य प्राण्यांमध्ये हा विषाणू असू शकतो. लाळेत असलेल्या या विषाणूमुळे संक्रमित प्राणी चावल्यास किंवा लाळेचा संपर्क आल्यास तो व्यक्तीला संक्रमित करू शकतो.
कुत्र्याच्या लाळेच्या संपर्कातून विषाणू शरीरात कसा प्रवेश करतो? जेव्हा संक्रमित कुत्रा व्यक्तीला चावतो किंवा त्याच्या लाळेचा संपर्क त्वचेवरील एखाद्या जखमेशी होतो, तेव्हा रेबीज विषाणू त्वचेच्या किंवा म्यूकोसल झिल्लीच्या माध्यमातून शरीरात प्रवेश करतो. विषाणू एकदा शरीरात प्रवेश केला की, तो मज्जातंतू प्रणालीतून प्रवास करत मज्जासंस्थेमध्ये पोहोचतो. यामुळे विषाणू मेंदूपर्यंत पोहोचतो, आणि तेथे तो गंभीर आजार निर्माण करतो.
संपर्कानंतर होणाऱ्या लक्षणांची चर्चा: संपर्कानंतर रेबीज विषाणूच्या शरीरात प्रवेश केल्यावर लक्षणे काही काळानंतर विकसित होतात. प्रारंभिक लक्षणे सामान्यत: चावलेल्या ठिकाणी वेदना, खाज सुटणे, किंवा सुन्नता याप्रमाणे असतात. त्यानंतर ताप, डोकेदुखी, आणि अस्वस्थता वाढू लागते. यानंतरच्या टप्प्यात मानसिक गोंधळ, हायड्रोफोबिया (पाणी घाबरणे), झटके येणे, आणि कोमामध्ये जाण्याची स्थिती निर्माण होऊ शकते.
यामुळे रेबीजची लक्षणे एकदा दिसू लागल्यानंतर या आजारावर नियंत्रण आणणे अत्यंत कठीण होते, आणि त्याचा परिणाम बहुतेक वेळा मृत्यूने होतो. त्यामुळे कुत्र्याच्या लाळेच्या संपर्कानंतर त्वरित वैद्यकीय मदत घेणे अत्यावश्यक आहे, ज्यामुळे रेबीजची लागण होण्याची शक्यता कमी करता येते.
रेबीजच्या लक्षणे आणि त्याचे टप्पे.
बीज हा एक गंभीर आणि प्राणघातक आजार आहे, ज्याच्या लक्षणांमध्ये विविध टप्पे असतात. लक्षणे दिसायला लागल्यानंतर उपचार करणे अत्यंत कठीण होते, त्यामुळे याच्या वेगवेगळ्या टप्प्यांची माहिती असणे आवश्यक आहे.
रेबीजची प्राथमिक लक्षणे:
रेबीजच्या संक्रमणानंतर, प्राथमिक लक्षणे सामान्यत: 1 ते 3 महिन्यांच्या आत दिसायला लागतात. काही वेळा हे लक्षणे अधिक लवकर किंवा उशिरा दिसू शकतात. प्रारंभिक लक्षणांमध्ये संक्रमित भागात अस्वस्थता, खाज, किंवा वेदना जाणवतात. साधारण ताप, डोकेदुखी, आणि अशक्तपणा जाणवतो.रुग्णाला बेचैनी, अस्वस्थता, किंवा नैराश्याचा अनुभव होऊ शकतो.
संक्रमणानंतरच्या लक्षणांच्या वेगवेगळ्या टप्प्यांची माहिती:
- प्रोड्रोमल टप्पा-कालावधी 2 ते 10 दिवस. सुरुवातीला ताप, घशात वेदना, उलट्या, आणि अस्वस्थता यासारखी सामान्य लक्षणे दिसतात. यानंतर चावलेल्या ठिकाणी तीव्र वेदना, खाज, किंवा सुन्नता जाणवते.
- अक्युट न्यूरोलॉजिकल टप्पा: कालावधी 2 ते 7 दिवस. ह्या टप्प्यात मानसिक गोंधळ, आक्रमकता, आणि झटके येऊ लागतात. याशिवाय, रुग्णाला पाणी किंवा हवा घाबरण्याचे (हायड्रोफोबिया आणि एयरोफोबिया) लक्षणे जाणवतात. काही वेळा अतिवेदनशीलता, असाधारण वागणूक, आणि स्नायूंमध्ये अचानक आकुंचनं येऊ शकतात.
- कोमा टप्पा: कालावधी काही तास ते काही दिवस. ह्या टप्प्यात रुग्ण कोमामध्ये जातो. श्वास घेण्यास त्रास होतो, ज्यामुळे श्वसन बंद होऊ शकते. यानंतर मृत्यू येतो, जो रेबीजसाठी अत्यंत निश्चित मानला जातो.
रेबीजच्या गंभीर टप्प्यात, लक्षणे अत्यंत तीव्र असतात आणि रुग्णाला गंभीर मानसिक आणि शारीरिक त्रास होतो. हायड्रोफोबिया हे रेबीजचे विशेष लक्षण आहे, ज्यामध्ये रुग्णाला पाणी पिण्याचा प्रयत्न करताना किंवा पाणी बघतानाही घाबरायला होते. यासोबतच स्नायूंचे आकुंचन, आक्रमकता, आणि मरणासन्न स्थिती देखील आढळते.एकदा गंभीर लक्षणे दिसायला लागली की, बहुतेक वेळा मृत्यू अटळ असतो. त्यामुळे रेबीजसाठी प्रतिबंधात्मक उपाययोजना आणि त्वरित उपचार घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
रेबीजची प्रतिबंधात्मक उपाययोजना.
रेबीज हा अत्यंत धोकादायक आणि प्राणघातक आजार आहे, त्यामुळे यापासून संरक्षण करणे अत्यावश्यक आहे. रेबीजच्या प्रसाराला आळा घालण्यासाठी आणि संभाव्य संक्रमित होण्यापासून बचाव करण्यासाठी काही महत्त्वपूर्ण उपाययोजना आहेत.
कुत्र्यांच्या लाळेपासून संरक्षण कसे करावे?
- कुत्रे, मांजरे, आणि इतर वन्य प्राण्यांपासून सुरक्षित अंतर राखणे आवश्यक आहे, विशेषतः ते प्राणी अपरिचित असतील तर.
- कुत्रा आक्रमक, अस्वस्थ किंवा लाळ सांडत असेल तर त्याच्यापासून दूर राहा.
- पालतू कुत्र्यांना नियमित लसीकरण करणे आणि त्यांना घरात सुरक्षित ठेवणे.
- प्राण्यांच्या संपर्कातील काम करणाऱ्या लोकांनी योग्य सुरक्षा साधने वापरणे (उदा. हातमोजे, मुखवटे).
रेबीजविरोधी लसीकरणाचे महत्त्व:
- कुत्र्यांचे लसीकरण: सर्व पाळीव कुत्र्यांचे नियमित रेबीजविरोधी लसीकरण करणे आवश्यक आहे. यामुळे त्यांच्या लाळेत रेबीज विषाणूचा प्रसार होण्याची शक्यता कमी होते.
- प्रिव्हेंटिव्ह लसीकरण: जोखीम असलेल्या व्यक्तींनी (उदा. पशुचिकित्सक, वन्य प्राणी अधिकारी) प्रिव्हेंटिव्ह लसीकरण करून घ्यावे.
- चाव्यानंतरचे लसीकरण: चाव्यानंतर त्वरित लसीकरण करणे, जेणेकरून विषाणूचा प्रसार रोखता येईल.
चाव्यांच्या नंतरचे प्रथमोपचार आणि उपचार पद्धती.
- चाव्याच्या ठिकाणाला त्वरित स्वच्छ पाण्याने धुवा. हे कमीत कमी 10 ते 15 मिनिटे सतत करणे आवश्यक आहे. यामुळे लाळेतील विषाणू त्वचेमधून बाहेर काढण्यास मदत होते.
- साबण वापरून जखम स्वच्छ करणे हे अत्यंत प्रभावी आहे. साबणामुळे विषाणूंचा नाश होतो आणि त्यांचा प्रसार रोखला जातो. हे करताना, चावलेल्या जागेवर जोर देऊ नका, कारण यामुळे जखम आणखी खोल होऊ शकते.
- जखम पूर्णपणे धुतल्यानंतर, तुम्ही अल्कोहोल (70% इसोप्रोपिल अल्कोहोल) किंवा आयोडीन घालून जखम निर्जंतुक करू शकता. हे जखम स्वच्छ ठेवण्यासाठी आणि विषाणूंचा प्रभाव कमी करण्यासाठी उपयुक्त असते.
- जखम कितीही छोटी का असेना, डॉक्टरांचा सल्ला घेणे अत्यंत आवश्यक आहे. डॉक्टर तपासणी करून लसीकरणाची शिफारस करतील. रेबीजची लक्षणे दिसण्यापूर्वी लसीकरण केल्यास, रेबीजपासून बचाव होऊ शकतो.
- जखम झाल्यानंतर त्वरित रेबीजविरोधी लस घेणे आवश्यक आहे. या लसीकरणाने विषाणू शरीरात पसरू नये म्हणून प्रतिबंधक उपाय केले जातात. लस सहसा एकाचवेळी 4-5 डोसमध्ये दिली जाते.
- जर जखम गंभीर असेल किंवा चाव्याची जागा विशेष संवेदनशील असेल, तर डॉक्टर रेबीज इम्यूनोग्लोब्युलिन (RIG) देण्याची शिफारस करतील. हे औषध विषाणूचा प्रभाव कमी करण्यासाठी जखमेच्या ठिकाणी दिले जाते.
- जखम निर्जंतुक पट्टीने झाकून ठेवा, आणि ती स्वच्छ ठेवण्याची काळजी घ्या.
- जखमेवर माती, धूळ, किंवा अन्य कोणत्याही अस्वच्छ वस्तूंचा संपर्क होणार नाही याची खात्री करा. यामुळे दुसरे संक्रमण होण्याचा धोका असतो.
- दिलेल्या औषधांचा नियमित वापर करा, आणि डॉक्टरांनी सांगितलेल्या लसीकरणाच्या तारखा पाळा.
या लेखमधून Mahitia1.in टीमच्या लेखनातून कुत्र्याच्या लाळे पासून रेबीज होतो का ?व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला या व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group – शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – ( लिंक वर क्लिक करून ) जॉइन करू शकता. ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी, शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो.
