भारताच्या सामाजिक समतेच्या लढ्यात डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी दिलेला प्रकाश आमच्या मार्गदर्शक ठरला आहे. त्यांच्याच विचारांवर आधारित, समाजातील वंचित, दुर्बल घटकांना शिक्षण, संशोधन आणि करिअरसाठी संधी मिळवून देण्यासाठी स्थापन झालेली संस्था म्हणजे BARTI – डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर संशोधन व प्रशिक्षण संस्था, पुणे.
ही संस्था २९ मार्च २००८ रोजी महाराष्ट्र शासनाच्या सामाजिक न्याय व विशेष सहाय्य विभागाच्या अधिपत्याखाली स्वायत्त संस्था म्हणून स्थापन करण्यात आली. आज ही संस्था समाज परिवर्तनाच्या दिशेने कार्य करणारा एक सशक्त आधारस्तंभ बनली आहे
बार्टी म्हणजे काय?
BARTI (Dr. Babasaheb Ambedkar Research and Training Institute) ही एक स्वायत्त संस्था असून ती 29 मार्च 2008 रोजी स्थापन करण्यात आली. ही संस्था मुख्यतः अनुसूचित जातीतील लोकांसाठी कार्य करते. शिक्षण, प्रशिक्षण, संशोधन, नेतृत्व विकास, रोजगार निर्मिती, आणि सामाजिक समतेसाठी विविध कार्यक्रम बार्टी अंतर्गत राबवले जातात.
बार्टी संस्थेचे प्रमुख उद्दिष्टे:
- अनुसूचित जातीतील युवक-युवतींना UPSC, MPSC, NET, SET यांसारख्या स्पर्धा परीक्षांसाठी सक्षम बनवणे.
- सामाजिक न्यायाच्या दिशेने संशोधन व माहिती संकलनाचे काम करणे.
- आधुनिक कौशल्य शिक्षणाच्या माध्यमातून विद्यार्थ्यांना रोजगारक्षम बनवणे.
- नेतृत्व निर्माण, उद्योजकता व व्यक्तिमत्व विकास यासाठी प्रशिक्षण देणे.
- डॉ. आंबेडकरांच्या विचारांचा प्रसार करणे.
UPSC/MPSC कोचिंग योजनेसाठी BARTI ची मदत:
बार्टी (डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर संशोधन व प्रशिक्षण संस्था) ही महाराष्ट्रातील अनुसूचित जातीतील होतकरू विद्यार्थ्यांसाठी UPSC आणि MPSC परीक्षांसाठी मोफत कोचिंग सुविधा पुरवणारी एक अग्रगण्य संस्था आहे. स्पर्धा परीक्षांमध्ये मागास समाजघटकांचे प्रतिनिधित्व वाढावे आणि त्यांना प्रशासकीय सेवांमध्ये संधी मिळावी, हा या योजनेचा मुख्य उद्देश आहे.
दरवर्षी BARTI तर्फे UPSC Civil Services (Prelims + Mains + Interview) साठी निवड प्रक्रिया घेतली जाते. या प्रक्रियेत गुणवत्ताधारक आणि पात्र उमेदवारांना निवडून, त्यांना देशातील नामांकित कोचिंग संस्थांमध्ये मोफत प्रशिक्षणासाठी पाठवले जाते. त्यासाठी दरमहा स्टायपेंड, अभ्यास साहित्य, वसतिगृहाची सोय, मॉक टेस्ट सिरीज, आणि व्यक्तिमत्व विकास सत्रे यांसारख्या सुविधा दिल्या जातात.
BARTI मार्फत उपलब्ध असणारी ही योजना केवळ कोचिंगपुरती मर्यादित नसून, विद्यार्थ्याला संपूर्ण UPSC प्रवासात मानसिक, शैक्षणिक आणि आर्थिक आधार पुरवते. या योजनेमुळे अनेक विद्यार्थी UPSC आणि MPSC सारख्या कठीण परीक्षांमध्ये घवघवीत यश मिळवत आहेत.
पात्रता (Eligibility):
- अर्जदार हा महाराष्ट्रातील रहिवासी असावा.
- अनुसूचित जातीचा जातप्रमाणपत्र आवश्यक.
- संबंधित परीक्षेसाठी शैक्षणिक पात्रता पूर्ण असावी.
- काही योजनेत पूर्व परीक्षा (Prelims) पास झाल्याचा पुरावा किंवा प्रवेश परीक्षा घेतली जाते.
बार्टी अंतर्गत इतर उपक्रम (Other Major Initiatives under BARTI):
1. आंतरराष्ट्रीय शिष्यवृत्ती योजना (Overseas Scholarship Scheme): BARTI मार्फत अनुसूचित जातीतील गुणवंत विद्यार्थ्यांना परदेशातील नामांकित विद्यापीठांमध्ये उच्च शिक्षणासाठी शिष्यवृत्ती दिली जाते. या योजनेअंतर्गत शिक्षण शुल्क, राहण्याचा खर्च, विमा आणि प्रवास खर्च यांचा समावेश असतो.
2. दक्षता व व्यक्तिमत्व विकास कार्यक्रम: BARTI दरवर्षी SC विद्यार्थ्यांसाठी व्यक्तिमत्व विकास, संवाद कौशल्य, मुलाखत तंत्र, व नेतृत्व विकास या बाबींसाठी कार्यशाळा आणि शिबिरे आयोजित करते.
3. NET/SET कोचिंग योजना: शिक्षण व संशोधन क्षेत्रात प्रवेश घेऊ इच्छिणाऱ्या अनुसूचित जातीतील विद्यार्थ्यांसाठी NET आणि SET परीक्षांची तयारी करण्यासाठी मोफत कोचिंग सुविधा दिली जाते.
4. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर सामूहिक विवाह योजना: विविध जाती-धर्मातील लोकांमध्ये सामाजिक ऐक्य वाढवण्यासाठी व लग्नाचा खर्च कमी करण्यासाठी BARTI मार्फत सामूहिक विवाह सोहळ्यांचे आयोजन केले जाते.
5. महिला सशक्तीकरण व उद्यमिता प्रशिक्षण: SC महिलांसाठी उद्यमिता विकास, व्यवसाय प्रशिक्षण, कौशल्य विकास यावर केंद्रित विशेष कार्यक्रम चालवले जातात.
6. संशोधन प्रकल्प व प्रकाशन: BARTI सामाजिक न्याय, मानवाधिकार, आंबेडकरी विचारसरणी आणि अनुसूचित जातींच्या प्रगतीवर संशोधन प्रकल्प राबवते आणि पुस्तकांचे प्रकाशन करते.
7. डॉ. आंबेडकर प्रेरणा केंद्र (Inspiration Centers): विद्यार्थ्यांना डॉ. आंबेडकरांचे जीवन, कार्य आणि विचार समजून घेण्यासाठी प्रेरणा केंद्रे स्थापन करण्यात आली आहेत.
8. राज्यस्तरीय आणि राष्ट्रीय परिषदांचे आयोजन: सामाजिक विषयांवर जागरूकता वाढवण्यासाठी, BARTI विविध शैक्षणिक परिषदांचे आणि चर्चासत्रांचे आयोजन करते.
बार्टी साठी अर्ज कसा करावा? (How to Apply for BARTI Schemes)
बार्टीच्या योजनांसाठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया पूर्णपणे ऑनलाइन पद्धतीने होते. सर्वसामान्यपणे अर्जदारांनी BARTI च्या अधिकृत वेबसाइटवर www.barti.in ला भेट द्यावी लागते. वेबसाइटवर उपलब्ध असलेल्या “Schemes” किंवा “Programmes” विभागात जाऊन चालू असलेल्या योजनांची यादी तपासता येते. तुम्हाला ज्या योजनेसाठी अर्ज करायचा आहे, त्यावर क्लिक केल्यावर त्या योजनेबाबतची सविस्तर माहिती, पात्रता निकष, आवश्यक कागदपत्रे व अर्जाची अंतिम तारीख याचे तपशील मिळतात.
अर्ज करताना अर्जदाराला प्रथम बार्टी च्या पोर्टलवर नोंदणी (Registration) करावी लागते. त्यानंतर लॉगिन करून अर्ज फॉर्म भरावा लागतो. फॉर्ममध्ये अर्जदाराचे वैयक्तिक माहिती, शैक्षणिक पात्रता, आर्थिक स्थिती, जात प्रमाणपत्र, फोटो व इतर आवश्यक कागदपत्रे PDF स्वरूपात अपलोड करावी लागतात.
काही योजनांमध्ये ऑनलाइन टेस्ट किंवा ऑनलाईन शॉर्टलिस्टिंग प्रक्रिया देखील असते, ज्यामध्ये यशस्वी झाल्यावरच पुढील टप्प्यात प्रवेश मिळतो. अर्ज सादर केल्यानंतर अर्जदाराने त्याचा प्रिंटआउट किंवा अर्ज क्रमांक सुरक्षित ठेवावा, कारण भविष्यात त्याची गरज लागू शकते. अर्ज प्रक्रियेबाबत अधिक माहिती किंवा तांत्रिक अडचणी असल्यास, अर्जदार BARTI कडून जारी केलेल्या हेल्पलाइन नंबर किंवा ईमेलवर संपर्क साधू शकतात.
BARTI च्या योजनांचे फायदे (Benefits of BARTI Schemes)
1. UPSC/MPSC पूर्व प्रशिक्षण सुविधा:
BARTI दरवर्षी अनुसूचित जातीतील इच्छुक विद्यार्थ्यांसाठी UPSC व MPSC परीक्षांसाठी मोफत प्रशिक्षण सुविधा उपलब्ध करून देते. या अंतर्गत राज्यातील व देशातील नामांकित कोचिंग संस्थांमध्ये विद्यार्थ्यांची निवड होते. त्यांना अभ्यास साहित्य, राहण्याची व जेवणाची सोय, वसतिगृह आणि दरमहा स्टायपेंड दिला जातो. त्यामुळे आर्थिक अडचणीत असलेल्या विद्यार्थ्यांनाही दर्जेदार मार्गदर्शनाचा लाभ मिळतो.
2. UPSC मुख्य परीक्षा व मुलाखतीसाठी आर्थिक सहाय्य:
UPSC मुख्य परीक्षा उत्तीर्ण करणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी BARTI कडून आर्थिक मदत दिली जाते. मुख्य परीक्षेसाठी ₹50,000 आणि मुलाखतीसाठी ₹25,000 इतकी रक्कम थेट विद्यार्थ्याच्या बँक खात्यात जमा केली जाते. या सहाय्यामुळे विद्यार्थ्यांना दिल्लीसारख्या मोठ्या शहरात राहून तयारी करण्यास मदत होते.
3. Ph.D. फेलोशिप योजना:
उच्च शिक्षणासाठी BARTI फेलोशिप योजना राबवते. अनुसूचित जातीतील विद्यार्थ्यांना M.Phil आणि Ph.D. अभ्यासक्रमासाठी दरमहा ₹25,000 ते ₹31,000 पर्यंत फेलोशिप दिली जाते. याशिवाय, संशोधनासाठी लागणारे शिक्षण शुल्क व इतर खर्च ₹2 ते ₹5 लाखांपर्यंत BARTI भरते. त्यामुळे संशोधनासाठी आर्थिक पाठबळ मिळते.
4. आंतरराष्ट्रीय शिष्यवृत्ती योजना:
BARTI परदेशात शिक्षण घेणाऱ्या अनुसूचित जातीतील विद्यार्थ्यांसाठी आंतरराष्ट्रीय शिष्यवृत्ती पुरवते. यात शिकवणी शुल्क, राहणीमान खर्च, प्रवास खर्च व विमा यांचा समावेश होतो. या योजनेमुळे विद्यार्थ्यांना जागतिक स्तरावर शिक्षण घेण्याची संधी मिळते.
5. व्यक्तिमत्व विकास प्रशिक्षण:
BARTI विविध व्यक्तिमत्व विकास कार्यक्रमांचे आयोजन करते. यात संवाद कौशल्य, नेतृत्व क्षमता, मुलाखतीसाठी तयारी, वेळ व्यवस्थापन आणि आत्मविश्वास वाढवण्याचे प्रशिक्षण दिले जाते. या प्रशिक्षणामुळे विद्यार्थ्यांचा आत्मविश्वास वाढतो आणि स्पर्धा परीक्षांमध्ये चांगले यश मिळते.
6. उद्योजकता व कौशल्य विकास कार्यक्रम:
BARTI कडून ग्रामीण व शहरी युवक-युवतींसाठी विविध कौशल्यविकास व उद्योजकता विकास शिबिरे राबवली जातात. यात स्वरोजगार, स्टार्टअप, व्यवसाय व्यवस्थापन यांचे मार्गदर्शन दिले जाते. यामुळे आर्थिक आत्मनिर्भरता साधता येते.
7. कर्मचारी कल्याण: BARTI ने आपल्या कंत्राटी कर्मचाऱ्यांच्या मानधनात १२ वर्षांनंतर ४६% वाढ केली आहे. यामुळे कर्मचारी वर्गाचे मनोबल उंचावले असून संस्था त्यांच्या कल्याणाकडेही लक्ष देत आहे.
या लेखाच्या माध्यमातून Mahitia1.in टीमने “बार्टी (BARTI) देते आहे, अनुसूचित जातीतील विद्यार्थ्यांना UPSC/MPSC परीक्षांसाठी मोफत प्रशिक्षण|” व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला या व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group- शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – (लिंकवर क्लिक करून) जॉइन करू शकता. ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी, शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो.
हे हि वाचा !
