नॅशनल पेन्शन स्कीम (NPS) ही एक अत्यंत उपयुक्त आणि सुरक्षित गुंतवणूक योजना आहे, जी तुमच्या निवृत्तीचे आर्थिक भविष्य सुनिश्चित करण्यासाठी केंद्र सरकारने सुरु केलेली आहे. आजच्या बदलत्या जीवनशैलीत आणि वाढत्या खर्चात, निवृत्तीनंतर आर्थिकदृष्ट्या स्वावलंबी राहणे गरजेचे आहे. यासाठीच NPS ही योजना कामी येते. कमी पैशांपासून सुरू होणारी ही योजना, दीर्घकाळासाठी गुंतवणूक करून तुम्हाला एक मोठा निधी उपलब्ध करून देते आणि त्यातून दरमहा पेन्शनसुद्धा मिळते.
या लेखामध्ये आपण NPS म्हणजे काय, त्याचे फायदे, अर्ज करण्याची प्रक्रिया, कोण पात्र आहे आणि त्यामध्ये गुंतवणुकीचे प्रकार यासारख्या महत्त्वाच्या गोष्टी सविस्तर समजून घेणार आहोत. जर तुम्हीही निवृत्तीनंतरचा आर्थिक प्लॅन आधीपासूनच तयार करत असाल, तर हा लेख नक्कीच तुमच्यासाठी उपयुक्त ठरणार आहे. चला तर मग जाणून घेऊया नॅशनल पेन्शन स्कीमची सविस्तर माहिती!
नॅशनल पेन्शन स्कीम (NPS) म्हणजे काय?
NPS (National Pension System) म्हणजे राष्ट्रीय पेन्शन योजना ही भारत सरकारने सुरु केलेली दीर्घकालीन गुंतवणूक योजना आहे, जी खासगी आणि सरकारी क्षेत्रातील कामगारांसाठी निवृत्तीनंतर आर्थिक स्थैर्य निर्माण करण्याच्या उद्देशाने राबवली जाते.
ही योजना 2004 साली सरकारी कर्मचाऱ्यांसाठी सुरु झाली होती, आणि 2009 पासून ती सर्व भारतीय नागरिकांसाठी खुली करण्यात आली. NPS अंतर्गत व्यक्ती त्यांच्या कमाईतून नियमित ठराविक रक्कम गुंतवतात, ज्यावर आधारित निवृत्तीनंतर त्यांना मासिक पेन्शन मिळते.
नॅशनल पेन्शन स्कीममधील गुंतवणुकीचे प्रकार:
दोन मुख्य प्रकारांमध्ये विभागले जातात – Active Choice आणि Auto Choice.
१. Active Choice – गुंतवणुकीचा प्रकार स्वतः ठरवायचा:
या पर्यायात खातेदार म्हणजे गुंतवणूकदार स्वतः ठरवतो की त्याच्या गुंतवणुकीतील किती टक्के रक्कम कोणत्या प्रकारच्या निधीत गुंतवायची आहे. NPS मध्ये तीन प्रमुख प्रकारचे निधी (Funds) असतात:
- Equity (E) – शेअर मार्केटशी संबंधित गुंतवणूक. यामध्ये जास्त परतावा मिळण्याची शक्यता असते, पण जोखीमही जास्त असते.
- Corporate Bonds (C) – खासगी कंपन्यांचे बॉन्ड. यामध्ये परतावा मध्यम पातळीचा असतो आणि जोखीम थोडी कमी असते.
- Government Securities (G) – सरकारी बॉन्ड्स. सर्वात कमी जोखमीची गुंतवणूक, पण परतावाही तुलनेने कमी असतो.
Active Choice मध्ये तुम्ही Equity मध्ये कमाल 75 टक्क्यांपर्यंत गुंतवणूक करू शकता.
२. Auto Choice – गुंतवणूक आपोआप वयानुसार बदलते:
Auto Choice हा पर्याय त्यांच्यासाठी आहे ज्यांना स्वतः गुंतवणुकीचे प्रमाण ठरवायला अवघड वाटते. या पर्यायात वयानुसार तुमची गुंतवणूक आपोआप वेगवेगळ्या निधीत विभागली जाते. वयोवृद्ध होत गेल्यावर जोखीम कमी करत सरकार अधिक सुरक्षित गुंतवणुकीकडे वळवते.
Auto Choice मध्येही तीन पर्याय असतात:
- LC 75 – Aggressive Life Cycle Fund (तरुणांसाठी जास्त इक्विटी गुंतवणूक)
- LC 50 – Moderate Life Cycle Fund (मध्यम प्रमाणात जोखीम)
- LC 25 – Conservative Life Cycle Fund (जास्त सुरक्षिततेसाठी)
नॅशनल पेन्शन स्कीम (NPS) चे फायदे :
1. निवृत्तीनंतरची आर्थिक सुरक्षितता:
नोकरीत असताना आपण NPS मध्ये नियमित गुंतवणूक केल्यास निवृत्तीनंतर मासिक पेन्शन मिळते, ज्यामुळे आर्थिक स्वावलंबन राखता येतो.
2. कर सवलत (Tax Benefits):
- कलम 80CCD (1) अंतर्गत ₹1.5 लाख पर्यंतची सवलत मिळते.
- कलम 80CCD (1B) अंतर्गत अतिरिक्त ₹50,000 ची सूट मिळते.
यामुळे एकूण ₹2 लाख पर्यंत करसवलत मिळू शकते.
3. कमिशन वगळून अधिक परतावा (Market-based Returns): NPS मधील गुंतवणूक इक्विटी, सरकारी बॉन्ड्स आणि डेट इन्स्ट्रुमेंट्समध्ये केली जाते, त्यामुळे FD पेक्षा जास्त परतावा मिळण्याची शक्यता असते.
4. गव्हर्नमेंट रेग्युलेटेड योजना: NPS ही PFRDA (Pension Fund Regulatory and Development Authority) द्वारा नियंत्रित योजना आहे, त्यामुळे गुंतवणूक सुरक्षित आहे.
5. स्वतःच्या गरजेनुसार गुंतवणूक पर्याय: तुम्ही NPS मध्ये Auto किंवा Active चा पर्याय निवडू शकता – म्हणजे इक्विटी आणि डेटमध्ये किती टक्के गुंतवायचे हे तुम्ही ठरवू शकता.
6. पोर्तेबल योजना: तुम्ही नोकरी बदलली तरी NPS खाते चालू ठेवता येते. कोणत्याही राज्यात किंवा क्षेत्रात काम करत असताना खाते चालू राहते.
7. अंशत: रक्कम काढण्याची मुभा (Partial Withdrawal): विशिष्ट कारणांसाठी (शिक्षण, लग्न, घरखरेदी, वैद्यकीय गरज) काही टक्के रक्कम NPS खात्यातून काढता येते.
नॅशनल पेन्शन स्कीम (NPS) मध्ये सामील होण्यासाठी पात्रता (Eligibility) खूपच सोपी आणि सर्वसामान्यांसाठी खुली आहे. खाली याची सविस्तर माहिती मराठीत दिली आहे:
NPS साठी पात्रता काय आहे?
- वयाची मर्यादा: या योजनेत सहभागी होण्यासाठी अर्जदाराचे वय १८ वर्षे ते ७० वर्षे दरम्यान असावे. म्हणजेच, कोणतीही व्यक्ती जी कमीत कमी १८ वर्षांची आहे आणि ज्याचे वय ७० वर्षांपेक्षा कमी आहे, ती NPS मध्ये सामील होऊ शकते.
- भारतीय नागरिक असणे आवश्यक: अर्जदार हा भारतीय नागरिक असावा. NPS ही योजना भारतातील नागरिकांसाठीच आहे.
- NRI (Non-Resident Indian): भारताबाहेर राहणारे भारतीय (NRI) देखील या योजनेत सहभागी होऊ शकतात, मात्र त्यांच्या गुंतवणुकीच्या नियमांमध्ये थोडे बदल असतात आणि त्यांना FEMA च्या नियमांचे पालन करावे लागते.
- KYC प्रक्रिया पूर्ण असणे आवश्यक: अर्जदाराची KYC (Know Your Customer) प्रक्रिया पूर्ण असलेली पाहिजे. म्हणजेच, आधार कार्ड, पॅन कार्ड, ओळखपत्र, पत्त्याचा पुरावा वगैरे वैध कागदपत्रे असावीत.
- एकच NPS खाते: प्रत्येक व्यक्तीस फक्त एकच PRAN (Permanent Retirement Account Number) मिळतो. एक व्यक्ती एकदाच नोंदणी करू शकते.
नॅशनल पेन्शन स्कीमचा लाभ घेण्यासाठी ऑनलाइन आणि ऑफलाइन अर्ज कसा करावा?
ऑनलाइन अर्ज कसा करावा?
जर तुम्हाला घरबसल्या NPS साठी अर्ज करायचा असेल, तर तुम्ही https://enps.nsdl.com या अधिकृत वेबसाइटवर जाऊन ऑनलाइन अर्ज करू शकता. सुरुवातीला तुम्हाला ‘National Pension System’ या पर्यायावर क्लिक करून नवीन नोंदणी करावी लागते. त्यासाठी तुमचा आधार क्रमांक किंवा पॅन क्रमांक आवश्यक असतो. नंतर तुमचे वैयक्तिक माहिती, संपर्क तपशील, नोकरीची माहिती आणि नाव निवडलेला पेन्शन फंड मॅनेजर यासारखी माहिती भरावी लागते. यानंतर तुमचे फोटो आणि सही अपलोड करून ऑनलाइन पेमेंटद्वारे सुरुवातीची गुंतवणूक रक्कम भरावी लागते. हे पूर्ण केल्यानंतर तुम्हाला एक PRAN (Permanent Retirement Account Number) जनरेट होतो, जो तुमच्या NPS खात्याचा ओळख क्रमांक असतो.
ऑफलाइन अर्ज कसा करावा?
जर तुम्हाला ऑफलाइन पद्धतीने अर्ज करायचा असेल, तर तुम्ही जवळच्या NPS सेवा केंद्रात (जसे की बँका, पोस्ट ऑफिस किंवा अधिकृत पॉइंट ऑफ प्रेझेन्स) जाऊ शकता. तिथे तुम्हाला NPS नोंदणी फॉर्म भरावा लागतो. त्यामध्ये तुमची वैयक्तिक, व्यावसायिक, आणि बँक संबंधित माहिती भरावी लागते. सोबतच ओळखपत्र, पत्त्याचा पुरावा आणि पासपोर्ट साईझ फोटो जोडावा लागतो. ही कागदपत्रे जमा केल्यानंतर कर्मचारी तुमचा फॉर्म तपासून स्वीकारतो आणि काही दिवसांत तुमचा PRAN क्रमांक तयार होतो. त्यानंतर तुम्हाला नोंदणीची पुष्टी आणि पासबुक पोस्टाने पाठवले जाते.
या लेखाच्या माध्यमातून Mahitia1.in टीमने “नॅशनल पेन्शन स्कीम(NPS)! NPS Information In Marathi व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला या व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group- शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – (लिंकवर क्लिक करून) जॉइन करू शकता. ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी, शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो
हे हि वाचा!
sukanya samriddhi yojana मुलींच्या उज्वल भविष्याची उभारणी: सुकन्या समृद्धी योजना….
बांधकाम कामगारांच्या मुलांना मिळणार २५०० ते ६०००० रु स्कॉलरशिप mahabocw scholarship
प्रधानमंत्री आवास योजना शहरी महाराष्ट्र यादी २०२४ gharkul list
