स्पर्धा परीक्षेच्या प्रवासात मराठी व्याकरणाचा अभ्यास हा केवळ आव्हान नसतो, तर यशाकडे नेणारा आधारस्तंभ ठरतो. व्याकरण हा केवळ शब्दांचा खेळ नाही; तो मराठी भाषेची शुद्धता, सौंदर्य आणि अचूकता जपणारा शास्त्रीय अभ्यास आहे. स्पर्धा परीक्षांमध्ये विचारले जाणारे प्रश्न केवळ तुमच्या ज्ञानाची परीक्षा घेत नाहीत, तर तुमच्या विचारशक्तीची आणि भाषिक कौशल्याचीही कसोटी पाहतात.
या लेखामध्ये, व्याकरणाच्या महत्त्वपूर्ण बाबींचा सखोल अभ्यास, त्यांच्या अंमलबजावणीसाठी व्यावसायिक पद्धती, आणि परीक्षेत जास्तीत जास्त गुण मिळवण्यासाठी प्रभावी टिप्स यांचा समावेश आहे. व्याकरणाचा ठोस पाया घालून, तुम्हाला यशाचा मार्ग सोपा करायचा असेल, तर हा लेख तुमच्यासाठी एक मार्गदर्शक ठरेल.
स्पर्धा परीक्षांसाठी मराठी व्याकरणाचा अभ्यास कसा करावा:
मराठी व्याकरणाचा अभ्यास हा मराठी भाषेची शुद्धता आणि परीक्षेतील यश मिळवण्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचा असतो. हा अभ्यास केवळ रटाळ पद्धतीने न करता, तो समजून आणि आत्मसात करून करणे आवश्यक आहे. व्याकरणाचा अभ्यास करताना सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे मूलभूत नियमांचा सखोल अभ्यास करणे. नाम, सर्वनाम, क्रियापद, विशेषण यांसारख्या शब्दप्रकारांपासून सुरुवात करा. त्यानंतर समास, संधी, वाक्यरचना यांसारख्या उन्नत घटकांकडे वळा.
शुद्धलेखन आणि वाक्यरचनेचा रोज सराव करा. वाचन हे व्याकरण सुधारण्यासाठी अत्यंत प्रभावी साधन आहे; चांगल्या दर्जाची पुस्तके, वर्तमानपत्रे, आणि लेख वाचल्याने तुमचे ज्ञान वाढते. वाचताना वाक्यरचना आणि व्याकरण यांची नोंद घ्या आणि स्वतः लिहून सराव करा.
प्रश्नपत्रिकेतील मागील प्रश्नांचा सराव केल्याने परीक्षेतील प्रश्नांची पद्धत आणि पातळी समजते. याशिवाय, आपले उत्तर वेळेत कसे द्यायचे याचाही सराव होतो. शिकताना प्रत्येक नियमांचे छोटे सार तयार करा, जे पुनरावलोकनासाठी उपयोगी पडेल.
चुका सुधारण्यावर विशेष लक्ष द्या. चुका झाल्या तर त्यांचे विश्लेषण करून त्या टाळण्यासाठी उपाय शोधा. व्याकरणाचा सराव सातत्याने केल्यास आत्मविश्वास वाढतो आणि परीक्षेतील अडथळे दूर होतात. मराठी व्याकरणाचा अभ्यास हा सातत्य, समज, आणि अचूकतेसह केल्यास तुम्ही नक्कीच उत्कृष्ट यश मिळवू शकता!
थोडक्यात जाणून घेऊ शब्दांचे प्रकार किती आणि कोणते ?
मराठी व्याकरणातील शब्दांचे प्रकार समजून घेणे अतिशय महत्त्वाचे आहे, कारण हे भाषा शिकण्याचा पाया मजबूत करतात. शब्द हे त्याच्या कार्यानुसार वेगवेगळ्या प्रकारात वर्गीकृत केले गेले आहेत. प्रत्येक प्रकाराचे कार्य, महत्त्व आणि उदाहरणे समजून घेतल्यास तुमचा व्याकरणाचा अभ्यास अधिक सुलभ होतो.
१. नाम (Noun)
नाम म्हणजे व्यक्ती, वस्तू, ठिकाण, भावना किंवा संकल्पना दर्शवणारा शब्द.
उदा. राम, पाणी, पुणे, आनंद, प्रामाणिकपणा.
नामाचे प्रकार:
- सामान्य नाम (Common Noun):
- सर्वसामान्य व्यक्ती, वस्तू किंवा जागेचे नाव.
- उदा. शहर, माणूस, नदी.
- विशेष नाम (Proper Noun):
- विशिष्ट व्यक्ती, ठिकाण, वस्तू किंवा घटनेचे नाव.
- उदा. मुंबई, गंगा, महात्मा गांधी.
- सामूहिक नाम (Collective Noun):
- व्यक्ती किंवा वस्तूंच्या गटाला संबोधणारे नाव.
- उदा. सेना, वर्ग, झुंड.
- भाववाचक नाम (Abstract Noun):
- भावना, गुण किंवा अवस्थेचे नाव.
- उदा. प्रेम, शौर्य, दुःख.
२. सर्वनाम (Pronoun)
सर्वनाम हा नामाच्या ऐवजी वापरला जाणारा शब्द आहे.
उदा. तो, ती, ते, आम्ही, कोण.
सर्वनामाचे प्रकार:
- पुरुषवाचक सर्वनाम (Personal Pronoun):
- व्यक्तीला दर्शवणारे शब्द.
- उदा. मी, तू, तो, ती.
- संबंधवाचक सर्वनाम (Relative Pronoun):
- दोन वाक्यांना जोडण्यासाठी वापरले जाणारे सर्वनाम.
- उदा. जो, जी, जे.
- प्रश्नवाचक सर्वनाम (Interrogative Pronoun):
- प्रश्न विचारण्यासाठी वापरले जाते.
- उदा. कोण, काय, कसे.
- अनिश्चित सर्वनाम (Indefinite Pronoun):
- व्यक्ती किंवा वस्तूचा अचूक उल्लेख नसलेल्या ठिकाणी वापरले जाते.
- उदा. काही, कुणीतरी, कोणी.
३. विशेषण (Adjective)
विशेषण म्हणजे नाम किंवा सर्वनामाची अधिक माहिती देणारा शब्द.
उदा. सुंदर घर, मोठा माणूस, चांगले पुस्तक.
विशेषणाचे प्रकार:
- गुणवाचक विशेषण (Qualitative Adjective):
- नामाचा गुण दर्शवणारे शब्द.
- उदा. सुंदर, मोठा, लहान.
- संख्यावाचक विशेषण (Quantitative Adjective):
- नामाच्या संख्येबद्दल माहिती देणारे शब्द.
- उदा. दोन घोडे, पाच पुस्तके.
- संबंधवाचक विशेषण (Relative Adjective):
- नामाचा कोणता प्रकार हे दर्शवणारे शब्द.
- उदा. माझे घर, त्याचा अभ्यास.
४. क्रियापद (Verb)
क्रियापद म्हणजे क्रिया किंवा हालचाल दर्शवणारा शब्द.
उदा. तो धावतो, ती गाणे गाते, आम्ही वाचतो.
क्रियापदाचे प्रकार:
- मुख्य क्रियापद (Main Verb):
- मुख्य क्रिया दर्शवणारे शब्द.
- उदा. चालणे, वाचणे, लिहिणे.
- सहायक क्रियापद (Auxiliary Verb):
- मुख्य क्रियापदाला सहाय्य करणारे शब्द.
- उदा. आहे, होते, आहे का?
- अकर्मक क्रियापद (Intransitive Verb):
- परिणाम केवळ कर्त्यावर होतो.
- उदा. झोपतो, हसतो.
- सकर्मक क्रियापद (Transitive Verb):
- परिणाम कर्त्याबरोबर कर्मावरही होतो.
- उदा. पुस्तक वाचतो, फळ खातो.
५. क्रियाविशेषण (Adverb)
क्रियाविशेषण म्हणजे क्रिया, विशेषण किंवा इतर क्रियाविशेषणाची अधिक माहिती देणारा शब्द.
उदा. तो वेगाने धावतो, ती खूप सुंदर आहे.
क्रियाविशेषणाचे प्रकार:
- रीतीवाचक क्रियाविशेषण (Adverb of Manner):
- क्रिया कशी झाली हे दर्शवते.
- उदा. हळू बोल, जोरात पळ.
- काळवाचक क्रियाविशेषण (Adverb of Time):
- क्रिया कधी झाली हे दर्शवते.
- उदा. काल, आज, उद्या.
- ठिकाणवाचक क्रियाविशेषण (Adverb of Place):
- क्रिया कोठे झाली हे दर्शवते.
- उदा. वर, खाली, दूर.
- प्रमाणवाचक क्रियाविशेषण (Adverb of Degree):
- क्रियेचा किती प्रमाणात परिणाम झाला हे दर्शवते.
- उदा. खूप, फार, थोडे.
६. अव्यय (Conjunction)
अव्यय म्हणजे दोन शब्द, वाक्य किंवा वाक्यांशांना जोडणारा शब्द.
उदा. आणि, पण, कारण.
अव्ययाचे प्रकार:
- समुच्चय बोधक अव्यय (Coordinating Conjunction):
- समान प्रकारच्या वाक्यांना जोडते.
- उदा. राम आणि श्याम शाळेत गेले.
- शर्ती बोधक अव्यय (Conditional Conjunction):
- शर्ती जोडणारे शब्द.
- उदा. जर पाऊस पडला तर मी घरी बसेन.
७. ऊद्गार (Interjection)
ऊद्गार म्हणजे भावना, आश्चर्य किंवा प्रतिक्रिया व्यक्त करणारे शब्द.
उदा. अरे!, व्वा!, हाय!.
८. पूर्वप्रत्यय आणि प्रत्यय (Prefix and Suffix)
शब्दाला वेगवेगळे अर्थ देण्यासाठी त्याच्या सुरुवातीस (पूर्वप्रत्यय) किंवा शेवटी (प्रत्यय) जोडलेले घटक.
उदा. उपकार (उप+कार), सुंदरता (सुंदर+ता).
शब्दांचे प्रकार हा मराठी व्याकरणातील पाया आहे. प्रत्येक प्रकाराचा अभ्यास सखोल आणि सातत्याने केल्यास तुमचे व्याकरणाचे ज्ञान निश्चितच मजबूत होईल.
वाक्यरचना म्हणजे काय आणि वाक्याचे प्रकार कोणते?(Sentence Structure):
वाक्यरचना म्हणजे भाषेतील शब्दांचे सुबोध आणि नियमबद्ध पद्धतीने केलेले मांडणी. योग्य वाक्यरचनेमुळे वाक्य स्पष्ट होते आणि त्याचा अर्थ अचूक समजतो. मराठी व्याकरणात वाक्यरचना समजणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे, विशेषतः लेखन आणि संवाद यासाठी.
वाक्याची व्याख्या:
शब्दांच्या समूहाला जेव्हा योग्य क्रमाने मांडले जाते आणि त्यातून पूर्ण अर्थ व्यक्त होतो, त्याला वाक्य म्हणतात.
उदा. “मुलगा शाळेत जातो.”
यामध्ये वाक्यातील प्रत्येक शब्दाला एक विशिष्ट स्थान आणि कार्य आहे, ज्यामुळे वाक्याचा अर्थ स्पष्ट होतो.
वाक्याचे प्रकार:
अ. हेतूनुसार वाक्यांचे प्रकार:
- सामान्य वाक्य (Assertive Sentence):
- ज्या वाक्यात एखादी गोष्ट साध्या पद्धतीने सांगितली जाते.
- उदा. सूर्य पूर्वेकडून उगवतो.
- प्रश्नार्थक वाक्य (Interrogative Sentence):
- ज्या वाक्यात प्रश्न विचारला जातो.
- उदा. तुझं नाव काय आहे?
- आज्ञार्थक वाक्य (Imperative Sentence):
- ज्या वाक्यात आज्ञा, सूचना किंवा विनंती व्यक्त केली जाते.
- उदा. खिडकी बंद कर.
- उद्गारार्थक वाक्य (Exclamatory Sentence):
- ज्या वाक्यात भावना, आश्चर्य किंवा दु:ख व्यक्त केले जाते.
- उदा. अरे! किती सुंदर दृश्य आहे!
ब. संरचनेनुसार वाक्यांचे प्रकार:
- साधे वाक्य (Simple Sentence):
- एका कर्त्या (Subject) आणि एका क्रियापदाने (Verb) बनलेले वाक्य.
- उदा. मी खेळ खेळतो.
- संयुक्त वाक्य (Compound Sentence):
- दोन किंवा अधिक साध्या वाक्यांना “आणि,” “पण,” “किंवा” अशा शब्दांनी जोडले जाते.
- उदा. मी अभ्यास केला आणि परीक्षेत यश मिळवलं.
- जोड वाक्य (Complex Sentence):
- मुख्य वाक्य (Main Clause) आणि एक किंवा अधिक उपवाक्ये (Subordinate Clauses) मिळून तयार झालेले वाक्य.
- उदा. जो मेहनत करतो, तो यशस्वी होतो.
वाक्याचे घटक:
वाक्य समजून घेण्यासाठी त्याचे घटक समजणे महत्त्वाचे आहे:
- कर्ता (Subject):
- वाक्यात क्रिया करणारा किंवा ज्याबद्दल सांगितले जाते.
- उदा. “राम पुस्तक वाचतो.” (राम हा कर्ता आहे.)
- क्रियापद (Verb):
- वाक्यातील कृती, अवस्था किंवा घटना दर्शवणारा शब्द.
- उदा. “राम पाणी पितो.” (पितो हे क्रियापद आहे.)
- कर्म (Object):
- क्रियेसाठी आवश्यक असलेला दुसरा घटक, जो क्रियेचा परिणाम भोगतो.
- उदा. “रामने पुस्तक वाचले.” (पुस्तक हे कर्म आहे.)
वाक्यरचनेतील महत्त्वाचे नियम:
- कर्ता आणि क्रियापद यामध्ये सुसंगती असणे आवश्यक आहे:
- उदा. मुलगा खेळतो. (योग्य)
- मुलगा खेळतात. (अयोग्य)
- वाक्यात योग्य क्रम पाळणे:
- मराठीत वाक्याचा क्रम साधारणतः कर्ता + कर्म + क्रियापद असा असतो.
- उदा. “मी फळ खातो.”
- संदर्भानुसार शब्दांचे योग्य प्रयोग:
- वाक्यातील शब्दांचा अर्थ, काळ आणि प्रसंगानुसार वापर केला जातो.
वाक्यरचनेची उदाहरणे:
- साधे वाक्य:
- तो गाणं गातो.
- संयुक्त वाक्य:
- तो गाणं गातो आणि ती त्याला ऐकते.
- जोड वाक्य:
- तो म्हणाला की तो उद्या गाणं गायला येईल.
वाक्यरचनेचा अभ्यास केल्याने परीक्षेत विचारल्या जाणाऱ्या अनेक प्रश्नांचे उत्तर सोपे होते. लेखन, वक्तृत्व आणि संवादकौशल्य वृद्धिंगत करण्यासाठी वाक्यरचना समजून घेणे अत्यावश्यक आहे.
काल (Tense) म्हणजे काय, काल किती प्रकार आणि कोणते?
काल म्हणजे क्रियेची वेळ किंवा कालावधी दर्शवणारा व्याकरणातील घटक. प्रत्येक क्रिया नेहमीच काही विशिष्ट वेळेत घडत असते, आणि त्यानुसार त्या क्रियेचे वर्णन करण्यासाठी कालांचा वापर केला जातो. मराठीमध्ये ३ प्रमुख काल असतात: वर्तमानकाल (Present Tense), भूतकाल (Past Tense), भविष्यकाल (Future Tense). प्रत्येक कालाच्या अंतर्गत विविध प्रकार देखील असतात.
| १. वर्तमानकाल (Present Tense): | २. भूतकाल (Past Tense): | ३. भविष्यकाल (Future Tense): |
| वर्तमानकाल हे त्या क्रियेचे वर्णन करतो जे सध्या घडत आहे किंवा नियमितपणे घडते. यामध्ये सध्या सुरु असलेल्या क्रिया, सवयीचे क्रियाकलाप, किंवा सार्वकालिक सत्य व्यक्त केले जाते. वर्तमानकालाचे प्रकार: साधा वर्तमानकाल (Simple Present): ज्या क्रिया नियमितपणे किंवा सवयीने होतात, त्या व्यक्त करण्यासाठी. उदाहरण:मी शाळेत जातो. ती रोज उठून व्यायाम करते. सतत वर्तमानकाल (Present Continuous): ज्या क्रिया सध्या घडत आहेत, त्या व्यक्त करण्यासाठी. उदाहरण:मी पुस्तक वाचत आहे. तो आज काम करत आहे. पूर्ण वर्तमानकाल (Present Perfect): ज्या क्रिया अलीकडे पूर्ण झाल्या आहेत आणि त्याचा परिणाम सध्याच्या क्षणी दिसतो, त्या व्यक्त करण्यासाठी. उदाहरण:मी काम पूर्ण केले आहे. ती अभ्यास सुरू करून पूर्ण करणार आहे. पूर्ण सतत वर्तमानकाल (Present Perfect Continuous): ज्या क्रिया काही वेळा सुरू आहेत आणि त्या सध्याही चालू आहेत, त्या व्यक्त करण्यासाठी. उदाहरण:मी दोन तासापासून अभ्यास करत आहे. ते अनेक दिवसापासून गाणं शिकत आहेत. | भूतकाल हे त्या क्रियेचे वर्णन करतो जे भूतकाळात घडले होते, म्हणजेच जे काही कालवधीत घडले किंवा पूर्ण झाले होते. भूतकालाचे प्रकार: साधा भूतकाल (Simple Past): ज्या क्रिया भूतकाळात एकदाच घडल्या, त्या व्यक्त करण्यासाठी. उदाहरण:मी चित्रपट पाहिला. ती शाळेत गेली होती. सतत भूतकाल (Past Continuous): ज्या क्रिया एक विशिष्ट काळात सुरू होत्या किंवा त्या काळात सुरू होऊन चालू होत्या, त्या व्यक्त करण्यासाठी. उदाहरण:मी वाचन करत होतो. तो मित्रांशी बोलत होता. पूर्ण भूतकाल (Past Perfect): ज्या क्रिया भूतकाळातील दुसऱ्या क्रियेच्या आधी पूर्ण झाल्या होत्या, त्या व्यक्त करण्यासाठी. उदाहरण:मी जेव्हा शाळेत गेलो, तेव्हा तो निघालेला होता. त्याने मला भेट दिली होती. पूर्ण सतत भूतकाल (Past Perfect Continuous): ज्या क्रिया भूतकाळात सुरू होऊन दुसऱ्या क्रियेच्या आधीपर्यंत चालू होत्या, त्या व्यक्त करण्यासाठी. उदाहरण:मी दोन तासापासून गाणी ऐकत होतो. ते तीन तासांपासून वाचन करत होते. | भविष्यकाल हे त्या क्रियेचे वर्णन करतो जे भविष्यकाळात घडणार आहे. यामध्ये अपेक्षित क्रियाकलाप किंवा घडणाऱ्या घटनांचा अंदाज व्यक्त केला जातो. भविष्यकालाचे प्रकार: साधा भविष्यकाल (Simple Future): ज्या क्रिया भविष्यकाळात होणार आहेत, त्या व्यक्त करण्यासाठी. उदाहरण:मी उद्या शाळेत जाईन. ती परत येईल. सतत भविष्यकाल (Future Continuous): ज्या क्रिया भविष्यकाळातील विशिष्ट क्षणात सुरू होऊन चालू असतील, त्या व्यक्त करण्यासाठी. उदाहरण:मी उद्या ते वाचत असेन. तो यावेळी शाळेत असेल. पूर्ण भविष्यकाल (Future Perfect): ज्या क्रिया भविष्यकाळात एका विशिष्ट वेळी पूर्ण झाल्या असतील, त्या व्यक्त करण्यासाठी. उदाहरण:मी पुढील आठवड्यात काम पूर्ण करू. तो ५ वाजता सायं भोजन करेल. पूर्ण सतत भविष्यकाल (Future Perfect Continuous): ज्या क्रिया भविष्यकाळात सुरू होऊन, एक विशिष्ट वेळ पर्यंत चालू असतील, त्या व्यक्त करण्यासाठी. उदाहरण:मी ५ तासांनी अभ्यास करत असेन. ते तीन वर्षांपासून काम करत असतील. |
या लेखाच्या माध्यमातून Mahitia1.in टीमने “स्पर्धा परीक्षांसाठी मराठी व्याकरणचा अभ्यास असा करा थोडक्यात!” व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला या व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group – शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – ( लिंक वर क्लिक करून ) जॉइन करू शकता. ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी, शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो.
हे ही वाचा
- अनुसूचित जाती व नवबौध्द घटकांच्या स्वयंसहाय्यता बचत गटांना मिनी ट्रॅक्टर व उपसाधने योजना समाज कल्याण विभाग २०२३
- उसतोड सूतगिरणी कामगार यांना ई-श्रम कार्ड देऊन अनेक सुविधा पुरवल्या जात आहेत . आजच जाणून घ्या ई-श्रम कार्ड चे फायदे
- 100 आजारावर एक औषध…
- डोळ्याचा फ्लू’ समजून घेऊयात : कारणे,लक्षणे आणि उपचार …..
