बोन स्परमुळे पायांच्या तळावर अस्वस्थता, वेदना, आणि चालण्याच्या क्षमतेवर परिणाम होतो. ही समस्या सर्वात जास्त पायांच्या टाचांवर दिसून येते, ज्यामुळे रोजच्या हालचालींसाठी आवश्यक असलेल्या पायांवर ताण आणि दाब येतो. विशेषतः जास्त चालणे, धावणे किंवा उभे राहणे यामुळे हाडांवरचा ताण वाढतो आणि त्यातून हाडांच्या टोकांवर हळूहळू स्पर तयार होतात.
प्रत्येक व्यक्तीला बोन स्परची समस्या समान रीतीने जाणवत नाही, काही लोकांना त्यातून जास्त त्रास होतो तर काहींना कोणतेही लक्षण दिसत नाही. बोन स्पर हे वयोमानानुसार किंवा अपायकारक जीवनशैलीमुळे देखील तयार होऊ शकतात, त्यामुळे त्यांचे वेळेत निदान आणि योग्य उपचार गरजेचे असतात.
1. पायांमध्ये बोन स्पर म्हणजे काय? -What are Bone Spurs in Feet?
बोन स्पर म्हणजे हाडाच्या बाजूला किंवा टोकाला वाढणारा एक नाजूक हाडाचा तुकडा असतो, ज्याला मराठीत ‘हाडाचे मणके’ किंवा ‘अतिरिक्त हाड’ असेही म्हणता येईल. सामान्यतः हे टाचांच्या हाडांवर किंवा घोट्याच्या आसपास तयार होतात, पण ते इतर हाडांच्या जोडीला किंवा सांध्याजवळही होऊ शकतात. पायांमध्ये बोन स्पर तयार झाल्यास चालताना, उभे राहताना किंवा व्यायाम करताना असह्य वेदना होऊ शकतात.
बोन स्पर हाडांची एक नैसर्गिक प्रक्रिया आहे, ज्यामध्ये शरीर हाडांचा अतिरिक्त भाग तयार करते. हा तुकडा खरंतर पायांच्या हालचालींमध्ये अडथळा आणत नाही, परंतु जर तो पायांच्या मांसपेशींना, तंतूंना किंवा टिश्यूंना घासत राहिला, तर वेदना आणि जळजळ निर्माण होते.
2. पायांमध्ये बोन स्पर कसे तयार होतात? (How Do Bone Spurs Form in Feet?)
बोन स्पर म्हणजे हाडांच्या टोकावर होणारी हळूहळू वाढणारी अतिरिक्त वाढ आहे, जी मुख्यत्वे ताणतणावाच्या किंवा दाबाच्या परिणामस्वरूप तयार होते. पायांवर सतत वाढलेला ताण किंवा अपायकारक दाब असल्यास, शरीर हाडांचे संरक्षक तुकडे तयार करण्याचा प्रयत्न करते. हाडांच्या जोडीला तयार होणारे हे तुकडे म्हणजेच बोन स्पर.
सामान्यतः टाचांच्या हाडांवर किंवा पायांच्या मांसपेशींवर ताण येण्यामुळे हाडांच्या बाजूला अतिरिक्त वाढ निर्माण होते. तसेच, हाडांमध्ये होणारी झीज आणि हाडांची घर्षण वाढल्यासही बोन स्पर तयार होऊ शकतात. पायांच्या इतर भागांमध्ये जसे की पायाच्या बोटांमध्ये किंवा घोट्यांच्या आसपास देखील हे स्पर तयार होऊ शकतात, जे पायांची हालचाल आणि आरामावर परिणाम करतात.
3. पायांमध्ये बोन स्पर होण्याची कारणे (Causes of Bone Spurs in Feet)
बोन स्पर तयार होण्याची अनेक कारणे आहेत, आणि पायांमध्ये बोन स्पर तयार होण्यामागील काही प्रमुख कारणे खाली दिली आहेत:
- अतिरिक्त वजन आणि ताण: पायांवर सतत ताणतणाव किंवा जास्त वजनामुळे हाडांवर दाब वाढतो, ज्यामुळे हाडांवर ताण येतो आणि बोन स्पर तयार होऊ शकतो.
- संधिवात (Arthritis): ऑस्टिओआर्थरायटिससारखे संधिवाताचे विकार हाडांमध्ये झीज करतात, ज्यामुळे शरीर त्या झीजेची भरपाई करण्यासाठी हाडांचे अतिरिक्त तुकडे तयार करते. त्यामुळे हाडांच्या टोकावर बोन स्पर तयार होतात.
- तंग आणि अपायकारक शूज वापरणे: चुकीचे किंवा तंग शूज घातल्यास पायांवर सतत दाब येतो, आणि यामुळे हाडांवर ताण येऊन स्पर तयार होऊ शकतो.
- वयोमानानुसार हाडांचे झीजणे: वय वाढल्याने हाडांची झीज होते आणि हाडांच्या संधीमध्ये घर्षण होते, ज्यामुळे बोन स्पर तयार होण्याची शक्यता वाढते.
- प्लांटर फॅशिआईटिस (Plantar Fasciitis): पायांच्या तळाशी असलेल्या प्लांटर फॅशिया या तंतुंच्या सूजेमुळे टाचांवर ताण येतो, ज्यामुळे हाडांवर बोन स्पर तयार होण्याची शक्यता असते.
4. पायांमध्ये बोन स्परची लक्षणे (Symptoms of Bone Spurs in Feet)
सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, बोन स्पर नेहमी वेदना निर्माण करत नाहीत. काही लोकांमध्ये स्पर असूनही कोणत्याही प्रकारच्या लक्षणांचा अनुभव येत नाही. परंतु, जेव्हा स्पर मऊ ऊतींना किंवा नसांना घासतो, तेव्हा लक्षणे जाणवू लागतात. खाली पायांमध्ये बोन स्परची काही सामान्य लक्षणे दिली आहेत:
- टाचांमध्ये किंवा पायांमध्ये तीव्र वेदना: सर्वात सामान्य लक्षण म्हणजे टाचांमध्ये वेदना असते, जी सकाळी उठताना किंवा चालण्याच्या सुरुवातीला तीव्र असते. दिवसाच्या मध्यभागी वेदना थोडी कमी होते, परंतु उभे राहणे किंवा चालणे केल्यास पुन्हा वेदना वाढू शकते.
- पाय सुजणे: टाचांच्या आसपासच्या भागात सूज येते, ज्यामुळे चालणे अधिक कठीण होऊ शकते.
- उभे राहताना किंवा चालताना असुविधा: बोन स्परमुळे उभे राहणे, चालणे किंवा कोणत्याही प्रकारचा शारीरिक व्यायाम करणे कष्टदायक होते.
- पायांमध्ये जळजळ किंवा अस्वस्थता: पायांमध्ये जळजळ किंवा खाज येऊ शकते, विशेषतः जर स्पर मांसपेशींना किंवा त्वचेला घासत असेल.
- मूळ समस्या असल्यास ताण आणि ताठरता: जर प्लांटर फॅशिआईटिससारख्या इतर आजारांसोबत बोन स्पर असेल, तर पायांमध्ये ताठरता आणि ताण जाणवू शकतो
5. पायांमध्ये बोन स्परचे निदान कसे होते? (Diagnosis of Bone Spurs in Feet)
बोन स्परचे निदान करण्यासाठी डॉक्टर विविध तंत्रांचा वापर करतात. योग्य निदान मिळवण्यासाठी खालील काही पद्धती वापरल्या जातात:
- शारीरिक तपासणी: डॉक्टर प्रथम पायांची शारीरिक तपासणी करतात. पायांच्या टाचांवर किंवा घोट्यांवर हलक्या दाबाने चाचणी घेतात, ज्याद्वारे कोणत्या भागात वेदना आहे, हे ओळखले जाते. यामध्ये पायांच्या हालचालींचा अभ्यास करून कोणत्याही असामान्य वाढीची (बोन स्पर) शक्यता तपासली जाते.
- एक्स-रे (X-ray): बोन स्परचा स्पष्टपणे शोध घेण्यासाठी एक्स-रे हा सर्वात प्रभावी उपाय आहे. एक्स-रेद्वारे हाडांच्या बाजूला असलेल्या अतिरिक्त वाढीची माहिती मिळते. यामध्ये हाडांवरची स्पर स्पष्टपणे दिसून येते, ज्यामुळे स्परची अचूक जागा आणि आकार निश्चित करता येतो.
- इमेजिंग तंत्रज्ञान: काही वेळा डॉक्टर अधिक स्पष्ट तपासणीसाठी MRI (Magnetic Resonance Imaging) किंवा CT Scan चा वापर करतात. यामध्ये पायातील मऊ ऊतींवर स्परचा किती परिणाम झाला आहे, हे ओळखण्यासाठी या तंत्रांचा वापर होतो. योग्य निदान झाल्यानंतर डॉक्टर आवश्यक ते उपचार आणि व्यवस्थापनाची शिफारस करतात, ज्याद्वारे रोग्याला वेदनांपासून दिलासा मिळू शकतो.
पायांमध्ये बोन स्परचे उपचार (Treatment for Bone Spurs in Feet)
बोन स्परचे उपचार हे स्परच्या तीव्रतेवर आणि वेदनांच्या पातळीवर अवलंबून असतात. खाली दिलेले काही प्रमुख उपचार आहेत:
- आराम: पायांमध्ये असलेल्या ताणामुळे स्परची समस्या अधिक गंभीर होऊ शकते. त्यामुळे तात्पुरता आराम आणि पायांवरचा ताण कमी करणे हा पहिला उपचार असतो.
- वेदनाशामक औषधे: वेदना कमी करण्यासाठी डॉक्टर प्रामुख्याने वेदनाशामक औषधे देतात. इबुप्रोफेन, नॅप्रोक्सेन यासारखी औषधे वेदना आणि सूज कमी करण्यासाठी वापरली जातात.
- स्टिरॉइड इंजेक्शन्स: जर वेदना अधिक तीव्र असेल, तर डॉक्टर सूज आणि वेदना कमी करण्यासाठी स्टिरॉइड इंजेक्शन्स देऊ शकतात. यामुळे स्थानिक भागातील जळजळ कमी होते आणि तात्पुरते आराम मिळतो.
- फिजिओथेरपी: फिजिओथेरपीद्वारे पायांच्या मांसपेशींना ताण न देता हालचाल सुधारण्यासाठी व्यायाम दिले जातात. यामध्ये स्ट्रेचिंग आणि मसाजचा वापर करून पायांच्या ताण कमी करण्यावर भर दिला जातो.
- ऑर्थोटिक्स (Orthotics): पायांना योग्य आधार देण्यासाठी ऑर्थोटिक्स म्हणजेच विशेष प्रकारचे इनसोल्स वापरले जातात. यामुळे पायांना आराम मिळतो आणि ताण कमी होतो.
- शस्त्रक्रिया (Surgery): जर वरील उपायांमुळे काही फरक पडत नसेल, तर शस्त्रक्रिया ही शेवटचा उपाय असतो. या प्रक्रियेद्वारे बोन स्पर काढून टाकले जाते. मात्र, शस्त्रक्रिया ही केवळ तात्काळ उपाय नसून आवश्यक तेव्हा डॉक्टरांच्या सल्ल्यानेच केली जाते.
7. पायांमध्ये बोन स्परपासून बचाव कसा करावा? (Prevention of Bone Spurs in Feet)
बोन स्पर टाळण्यासाठी खालील उपाय करता येऊ शकतात:
- योग्य प्रकारची शूज वापरा: पायांना योग्य आधार देणाऱ्या, आरामदायक आणि मऊ सोल असलेल्या शूज वापरणे आवश्यक आहे. अशा शूजमुळे पायांवरचा ताण कमी होतो आणि स्पर तयार होण्याची शक्यता कमी होते.
- वजन नियंत्रित ठेवा: जास्त वजन पायांवर अतिरिक्त ताण निर्माण करते. वजन नियंत्रित ठेवणे हे बोन स्पर होण्यापासून बचाव करण्याचा एक महत्त्वाचा मार्ग आहे.
- विनाकारण उभे राहण्याचे टाळा: पायांवर ताण आणणाऱ्या कृती टाळा. उभे राहणे, जास्त चालणे किंवा अतिशय तंग हालचाली टाळाव्यात.
- ताण आणि व्यायामावर लक्ष ठेवा: पायांच्या मांसपेशींना योग्य ताण देणारे नियमित व्यायाम करा, परंतु ताणतणाव आणि व्यायामामुळे पायांवर अतिरिक्त दबाव येऊ देऊ नका.
8. पायांमध्ये बोन स्परची गुंतागुंत (Complications of Bone Spurs in Feet)
जर बोन स्परचे योग्य वेळी निदान आणि उपचार केले नाहीत, तर काही गंभीर गुंतागुंत निर्माण होऊ शकतात:
- दीर्घकाळ वेदना: बोन स्परमुळे होणारी वेदना दीर्घकाळ चालू राहू शकते, ज्यामुळे जीवनमानावर नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो.
- पायातील हालचालींवर परिणाम: बोन स्परमुळे पायांतील हालचाली मर्यादित होऊ शकतात. यामुळे चालणे, धावणे किंवा इतर शारीरिक क्रियाकलाप अवघड होऊ शकतात.
- नसांवर ताण: बोन स्पर जर नसांवर ताण आणत असेल, तर तिथे असह्य वेदना किंवा कमजोरी जाणवू शकते, ज्यामुळे पायात जळजळ किंवा सुन्नपणा येऊ शकतो.यामुळे बोन स्परची वेदना आणि असुविधा कमी करण्यासाठी आणि गंभीर गुंतागुंत टाळण्यासाठी योग्य उपचार करणे गरजेचे आहे.
घरगुती उपाय -Home remedies for Bone Spurs in Feet:
बोन स्परची समस्या हाताळण्यासाठी काही घरगुती उपाय मदत करू शकतात. हे उपाय वेदना कमी करण्यासाठी आणि सूज कमी करण्यासाठी उपयोगी ठरतात. मात्र, हे उपाय फक्त तात्पुरता दिलासा देण्यासाठी असतात, त्यामुळे डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे. खाली काही घरगुती उपाय दिले आहेत:
1. कोल्ड पॅक (Cold Pack): कोल्ड पॅक म्हणजे बर्फाचा थंड कपडा किंवा पॅक पायांवर लावल्याने वेदना आणि सूज कमी होण्यास मदत होते. दिवसातून १५-२० मिनिटे बर्फाचा थंड पॅक टाचांवर लावा, यामुळे जळजळ कमी होईल आणि अस्वस्थता दूर होईल.
2. इप्सम सॉल्ट बाथ (Epsom Salt Bath): इप्सम सॉल्ट हे मॅग्नेशियम सुल्फेट असलेले खनिज आहे, जे सूज आणि वेदना कमी करण्यासाठी वापरले जाते. कोमट पाण्यात इप्सम सॉल्ट घालून पाय त्यात १५-२० मिनिटे बुडवून ठेवा. यामुळे ताठरपणा कमी होईल आणि पायांना आराम मिळेल.
3. अॅप्पल सायडर व्हिनेगर (Apple Cider Vinegar): अॅप्पल सायडर व्हिनेगर हाडांची अतिरिक्त वाढ कमी करण्यास मदत करू शकते. एका पाण्याच्या पेला भरून त्यात एक चमचा अॅप्पल सायडर व्हिनेगर घालून रोज एकदा प्या. हे शरीरातील अतिरिक्त कॅल्शियम घालवण्यास मदत करेल आणि स्पर कमी होण्यास मदत होऊ शकते.
4. आले (Ginger): आल्यामध्ये जळजळ आणि सूज कमी करण्याचे गुणधर्म आहेत. रोज आल्याचा चहा पिणे किंवा आले पाण्यात उकळून त्याने पायांना मसाज करणे यामुळे पायांच्या तळांवरील सूज कमी होईल आणि वेदना कमी होईल.
5. कोकम तेल किंवा खोबरेल तेल (Coconut Oil or Kokum Oil Massage): कोकम किंवा खोबरेल तेलाने पायांना मसाज केल्यास पायांमधील ताठरपणा कमी होतो. हळूहळू मालिश केल्यास ताण कमी होईल आणि वेदना नियंत्रित करता येईल. तेलामध्ये थोडे कपूर मिसळल्यास जळजळ कमी होण्यासाठी मदत मिळू शकते.
6. तुरीच्या पानांचा लेप (Turmeric Paste): तुरी म्हणजे हळदीमध्ये असलेले जळजळ कमी करणारे घटक (कर्क्युमिन) असतात, ज्यामुळे हाडांची सूज आणि वेदना कमी होऊ शकतात. हळदीमध्ये थोडे पाणी घालून लेप तयार करा आणि तो टाचांवर किंवा पायांवर लावा. यामुळे अस्वस्थता कमी होईल.
7. योगा आणि स्ट्रेचिंग (Yoga and Stretching): पायांच्या तळांवरील मांसपेशींना ताणतणाव कमी करण्यासाठी योगाचे काही आसन आणि स्ट्रेचिंगचे व्यायाम उपयोगी ठरतात. स्ट्रेचिंगने पायांना लवचिकता मिळते आणि स्परमुळे होणारा ताण कमी होतो.
8. वजन नियंत्रित ठेवा: अतिरिक्त वजनामुळे पायांवर ताण वाढतो. त्यामुळे वजन कमी करण्यासाठी संतुलित आहार घ्या आणि नियमित व्यायाम करा. वजन नियंत्रित ठेवल्याने स्परची स्थिती अधिक बिघडत नाही.
या लेखमधून Mahitia1.in टीमच्या लेखनातूनBone Spurs in Feet म्हणजे काय, यावर घरगुती उपाय कोणते व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group – शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – ( क्लिक करून ) जॉइन करू शकता. त्या ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी , शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो.
हे हि वाचा !
