देशसेवा हे अनेक तरुणांचं स्वप्न असतं. सैन्यदलात भरती होऊन देशाच्या सुरक्षेसाठी काम करण्याची प्रेरणा भारतीय युवकांमध्ये सदैव प्रबळ असते. २०२२ मध्ये केंद्र सरकारने जाहीर केलेली अग्निपथ योजना ही अशाच देशभक्त तरुणांसाठी एक सुवर्णसंधी आहे. या योजनेद्वारे भारतीय लष्कर, नौदल व वायूदलामध्ये “अग्निवीर” म्हणून ४ वर्षांची सेवा करण्याची संधी तरुणांना दिली जाते.
पण ही संधी मिळवण्यासाठी केवळ देशप्रेम पुरेसं नाही; त्यासाठी योग्य दिशा, मानसिक आणि शारीरिक तयारी आवश्यक आहे. अग्निपथ योजनेची निवड प्रक्रिया कठीण आणि स्पर्धात्मक असल्यामुळे योग्य मार्गदर्शन व नियोजनबद्ध तयारी हवीच.
या लेखात आपण पाहणार आहोत:
- अग्निपथ योजनेची भरती प्रक्रिया नेमकी कशी असते?
- कोणत्या टप्प्यांमध्ये परीक्षा घेतली जाते?
- शारीरिक चाचणीसाठी कोणत्या गोष्टींकडे लक्ष द्यावं लागतं?
- अभ्यासासाठी कोणती पुस्तकं व स्रोत उपयुक्त ठरतील?
- आणि सगळ्यात महत्त्वाचं – तयारी करताना कोणत्या चुका टाळल्या पाहिजेत?
जर तुम्ही अग्निवीर होण्याचं स्वप्न उराशी बाळगत असाल, तर हा लेख तुमच्यासाठीच आहे. योग्य दिशा मिळवून तुम्ही अग्निपथ मार्गावर यशस्वी वाटचाल करू शकता.
अग्निपथ योजनेचा उद्देश आणि वैशिष्ट्ये (Agnipath Yojana Objectives and Features):
‘अग्निपथ योजना’ ही भारत सरकारने १४ जून २०२२ रोजी सुरू केलेली एक महत्त्वाकांक्षी योजना आहे, जी भारतीय तरुणांना सैन्यात सेवा करण्याची आणि त्यांच्यात देशभक्ती, शिस्त व कौशल्य विकसित करण्याची संधी देते.
अग्निपथ योजनेचा उद्देश:
- सैन्यातील सरासरी वय कमी करून लष्कर अधिक तरुण, सक्षम आणि गतिशील बनवणे.
- लष्करातील प्रशिक्षणामुळे युवकांमध्ये शिस्त, धैर्य, टीमवर्क आणि नेतृत्वगुण तयार होतात.
- देशभरातील विविध भागांतील युवकांना एकत्र आणून राष्ट्रीय एकात्मतेला चालना देणे.
- सेवा पूर्ण झाल्यानंतर मिळणारे प्रशिक्षण, अनुभव आणि निधी यामुळे तरुणांना सरकारी, खासगी आणि उद्योजकीय क्षेत्रात करिअर संधी मिळतात.
अग्निपथ योजनेची वैशिष्ट्ये:
| वैशिष्ट्ये | माहिती |
|---|---|
| सेवा कालावधी | ४ वर्षे (Training + Active Service) |
| पद | अग्निवीर (Army, Navy, Air Force मध्ये) |
| वय मर्यादा | १७.५ ते २१ वर्षे (कधीकधी सूट दिली जाते) |
| निवड प्रक्रिया | लेखी परीक्षा, शारीरिक चाचणी, वैद्यकीय तपासणी |
| वेतन | सुरुवात – ₹30,000 प्रति महिना शेवटी – ₹40,000 प्रति महिना |
| सेवा निधी (Seva Nidhi) | अंदाजे ₹11.71 लाख (करमुक्त) – सेवेनंतर दिला जातो |
| पेन्शन | नाही (पण सेवा निधी व विमा आहे) |
| विमा सुरक्षा | ₹48 लाखांचा जीवन विमा |
| कायम सेवा | फक्त २५% अग्निवीरांना पुढे लष्करात कायम ठेवले जाते (त्यासाठी स्वतंत्र प्रक्रिया असते) |
अग्निपथ योजनासाठी पात्रता: (Eligibility)
1. वयोमर्यादा:
- किमान वय: १७.५ वर्षे (भरतीच्या अंतिम तारखेपर्यंत पूर्ण झालेले हवे)
- कमाल वय: २१ वर्षे (कधीकधी विशेष भरतीमध्ये वयोमर्यादेत २ वर्षांची सूट दिली जाते) उदाहरण: काही वर्षांमध्ये कोविडमुळे २३ वर्षे पर्यंत वयोमर्यादा वाढवण्यात आली होती.
2. शैक्षणिक पात्रता (पदावर अवलंबून):
| अग्निवीर पद | आवश्यक पात्रता |
|---|---|
| General Duty (GD) | किमान १०वी उत्तीर्ण किमान ४५% एकूण गुण व प्रत्येक विषयात ३३% गुण अनिवार्य |
| Technical (All Arms) | १२वी उत्तीर्ण (Physics, Chemistry, Maths, English) किमान ५०% एकूण गुण, प्रत्येक विषयात ४०% |
| Clerk / Store Keeper (SKT) | १२वी उत्तीर्ण (कोणत्याही शाखेत) English आणि Maths/Accounts मध्ये किमान ५०% गुण अनिवार्य |
| Tradesman (१०वी पास) | १०वी उत्तीर्ण, सर्व विषयात ३३% गुण अनिवार्य |
| Tradesman (८वी पास) | ८वी उत्तीर्ण, सर्व विषयात ३३% गुण अनिवार्य |
3. राष्ट्रीयत्व:
- उमेदवार भारतीय नागरिक असावा.
- नेपाळी आणि गोरखा उमेदवारांसाठी देखील विशिष्ट अटींअंतर्गत संधी असते.
4. वैद्यकीय पात्रता:
- वैद्यकीयदृष्ट्या उत्तम स्थितीत असावा (हृदय, डोळे, वजन, BMI, इ. निकषांवर)
- कोणताही गंभीर आजार, अपंगत्व किंवा शरीरदोष नसावा.
अग्निपथ योजनेतील भरती प्रक्रिया काय आहे?
अग्निपथ योजनेंतर्गत अग्निवीर पदासाठी निवड प्रक्रिया पूर्णपणे पारदर्शक, स्पर्धात्मक आणि टप्प्याटप्प्याने राबवली जाते. प्रत्येक उमेदवाराला शारीरिक, बौद्धिक आणि वैद्यकीयदृष्ट्या सक्षम असल्याचे सिद्ध करावे लागते. ही प्रक्रिया खालील टप्प्यांमध्ये पार पडते:
१. ऑनलाइन नोंदणी व अर्ज:
सर्वप्रथम उमेदवाराने अधिकृत वेबसाइटवर जाऊन (उदा. joinindianarmy.nic.in, agnipathvayu.cdac.in, किंवा joinindiannavy.gov.in) आपली नोंदणी करावी लागते. या टप्प्यात वैयक्तिक माहिती, शैक्षणिक तपशील, फोटो आणि इतर आवश्यक माहिती भरावी लागते. अर्ज करताना सर्व माहिती अचूक आणि प्रमाणित असणे अत्यंत आवश्यक आहे, अन्यथा उमेदवार नंतर बाद केला जाऊ शकतो.
२. लेखी परीक्षा (CEE – Common Entrance Exam):
नोंदणी पूर्ण झाल्यानंतर उमेदवारांना लेखी परीक्षेसाठी बोलावले जाते, जी आता बहुतांश वेळा CBT (Computer-Based Test) स्वरूपात घेतली जाते. परीक्षेचा अभ्यासक्रम संबंधित पदानुसार बदलतो. उदाहरणार्थ, अग्निवीर (General Duty) पदासाठी सामान्य ज्ञान, गणित, तार्किक विचार, आणि विज्ञान या विषयांचा समावेश असतो. ही परीक्षा qualify केल्यावरच उमेदवार पुढील टप्प्यात जातो. काही भरती प्रक्रियेत लेखी परीक्षा ही शेवटी घेतली जाते, तर काही ठिकाणी ती पहिल्या टप्प्यात घेतली जाते – हे भरतीचे स्वरूप आणि दलावर (Army/Navy/Air Force) अवलंबून असते.
३. शारीरिक चाचणी (Physical Fitness Test – PFT):
लेखी परीक्षेनंतर उमेदवारांना शारीरिक क्षमतांची कसोटी द्यावी लागते. या चाचणीत १.६ किमी धावणे (Run), पुश-अप्स (Pull-Ups), लांब उडी (Long Jump), सिट-अप्स (Sit-Ups) इत्यादी समाविष्ट असतात. धावण्याचा वेळ, पुनरावृत्तीची संख्या आणि एकूण फिटनेसच्या आधारे गुण दिले जातात. या चाचणीसाठी उमेदवाराने नियमित सराव व फिटनेससाठी तयारी करणे अत्यावश्यक असते. हा टप्पा अत्यंत निर्णायक असतो, कारण यामध्येच अनेक उमेदवार बाद होतात.
४. वैद्यकीय तपासणी (Medical Examination):
शारीरिक चाचणीत यशस्वी ठरलेल्या उमेदवारांची संपूर्ण वैद्यकीय तपासणी केली जाते. यामध्ये उंची, वजन, दृष्टी, हृदयाचे ठोके, रक्तदाब, त्वचा विकार, फुफ्फुसांचे कार्य, कान-डोळ्यांची स्थिती यांची तपासणी केली जाते. तसेच HIV, Hepatitis, मधुमेह, इत्यादी आजारांबाबतही चाचण्या केल्या जातात. कोणताही गंभीर दोष आढळल्यास उमेदवार तात्काळ अपात्र ठरतो.
५. कागदपत्रांची पडताळणी व अंतिम गुणवत्ता यादी:
वैद्यकीय चाचणी उत्तीर्ण केल्यानंतर उमेदवारांची कागदपत्रे तपासली जातात. या टप्प्यात शिक्षण, ओळखपत्र, जन्मतारीख, जात प्रमाणपत्र, रहिवासी दाखला, व इतर संबंधित कागदपत्रे तपासली जातात. जर सर्व कागदपत्रे योग्य असल्याचे सिद्ध झाले, तर उमेदवाराची नाव अंतिम गुणवत्ता यादीत (Merit List) समाविष्ट केली जाते.
शारीरिक आणि वैद्यकीय चाचण्या:
१. शारीरिक चाचणी (Physical Fitness Test – PFT)
ही चाचणी उमेदवाराच्या शरीरसामर्थ्य, स्टॅमिना, आणि लवचिकतेची कसोटी घेते. खाली दिलेल्या प्रकारांमध्ये उमेदवाराला उत्तीर्ण होणे बंधनकारक असते:
| चाचणी | आवश्यकता / वेळमर्यादा | गुण |
|---|---|---|
| 1.6 किमी धावणे | ५:३० मिनिटांत पूर्ण केल्यास | ६० गुण |
| ५:३१ ते ५:४५ मिनिटांत | ४८ गुण | |
| Pull-Ups (Beam Exercise) | किमान ६ ते १० पेक्षा अधिक | १६ ते ४० गुण |
| Long Jump (लांब उडी) | ९ फूट यशस्वी प्रयत्न आवश्यक | Qualifying |
| Zig-Zag Balance Test | संतुलन टिकवणे आवश्यक | Qualifying |
तयारीसाठी टिप्स:
- रोज सकाळी धावण्याचा सराव करावा
- बीम (लोखंडी रॉड) लावण्याचा सराव नियमित घ्यावा
- पायातील ताकद वाढवण्यासाठी स्क्वॅट्स, जम्पिंग लंजेस यांसारखे व्यायाम करावेत
- शरीराचे वजन व उंची योग्य प्रमाणात ठेवा
वैद्यकीय चाचणी (Medical Examination):
शारीरिक चाचणी यशस्वीपणे पूर्ण केल्यानंतर उमेदवाराची वैद्यकीय तपासणी होते. लष्करात सेवा करताना शरीराची प्रत्येक प्रणाली (सिस्टम) कार्यक्षम असणे आवश्यक असते, त्यामुळे ही तपासणी अतिशय बारकाईने केली जाते.
मुख्य वैद्यकीय तपासण्या:
- उंची व वजन:
उंची वय, राज्य, आणि लिंगानुसार वेगवेगळ्या निकषांवर पाहिली जाते. वजन हे उंचीनुसार योग्य (BMI प्रमाणात) असावे. - दृष्टी (Vision):
डोळ्यांची दृष्टी 6/6 असावी. चष्म्याची गरज नसावी. रंग ओळखण्याची क्षमता असावी. - हृदय आणि रक्तदाब (BP):
हृदयाचे ठोके नियमित असावेत. रक्तदाब सामान्य मर्यादेत असावा. - कानांची तपासणी:
ऐकण्याची क्षमता स्पष्ट असावी. मध्यम/तीव्र ऐकण्याचा दोष असू नये. - त्वचा विकार व अस्थिविकार:
स्किन इन्फेक्शन, टॅटू चुकीच्या जागी असल्यास किंवा हाडांच्या समस्या असल्यास बाद करण्यात येते. - अंतर्गत आजार व चाचण्या:
– HIV / Hepatitis B & C
– मधुमेह (Diabetes)
– मूत्रपिंड, लिव्हर, फुफ्फुस यांचे आरोग्य
– मूळव्याध, हर्निया, अंडकोषातील दोष यांची तपासणी - दातांची स्थिती:
दातांची संख्या, जबड्याची रचना व्यवस्थित असावी
वैद्यकीय अपात्र ठरण्याची सामान्य कारणे:
- खूप कमी किंवा खूप जास्त वजन
- चष्म्याची गरज असलेली खराब दृष्टी
- फ्लॅट फूट किंवा नॉक नी
- अति रक्तदाब किंवा मधुमेह
- त्वचेवरील ओपन टॅटू (विशिष्ट ठिकाणी टॅटूला परवानगी आहे)
अंतिम वैद्यकीय पुनर्परीक्षा:
कधी कधी उमेदवारांना टेम्पररी अनफिट (TUF) घोषित केलं जातं आणि काही दिवसांत त्यांना पुनर्परीक्षेसाठी बोलावलं जातं. अशावेळी त्या दोषाचे प्रमाणपत्र, उपचार किंवा वैद्यकीय सुधारणा दाखवून पुन्हा तपासणीस सामोरे जावे लागते.
या लेखाच्या माध्यमातून Mahitia1.in टीमने “आत्मनिर्भर भारताच्या योजना कोणत्या आहेत। AatmNirbhar Bharat Yojana। संपूर्ण माहिती मराठीत।” व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला या व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group- शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – (लिंकवर क्लिक करून) जॉइन करू शकता. ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी, शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो.
