“शिक्षण हा प्रत्येक मुलाचा मूलभूत हक्क आहे” – हे वाक्य केवळ घोषवाक्य नसून, भारतात 2009 पासून ते एक कायदेशीर वास्तव बनलं आहे. RTE कायद्यामुळे (Right to Education Act) देशातील 6 ते 14 वयोगटातील मुलांना मोफत व सक्तीचं शिक्षण मिळण्याचा अधिकार मिळाला आहे. विशेषतः आर्थिकदृष्ट्या दुर्बळ कुटुंबांतील मुलांसाठी खासगी शाळांमध्ये 25% जागा राखीव ठेवण्यात येतात. महाराष्ट्रात RTE अंतर्गत दरवर्षी हजारो मुले नामांकित शाळांमध्ये प्रवेश घेतात – तेही पूर्णपणे विनामूल्य! या लेखात आपण RTE काय आहे, पात्रता, अर्ज प्रक्रिया, लागणारी कागदपत्रे आणि त्याचे फायदे यांची सविस्तर माहिती पाहणार आहोत.”
आरटीई (RTE) म्हणजे काय? (Right to Education कायदा):
RTE म्हणजे “शिक्षणाचा हक्क कायदा” (Right to Education Act).
हा कायदा 2009 साली भारत सरकारने लागू केला आणि तो 1 एप्रिल 2010 पासून संपूर्ण देशात लागू झाला. या कायद्याचा उद्देश म्हणजे 6 ते 14 वर्षे वयोगटातील सर्व मुलांना मोफत व सक्तीचे प्राथमिक शिक्षण मिळावे हा आहे.
RTE कायद्यामध्ये काय नमूद आहे?
- शिक्षण हे मूलभूत हक्कांपैकी एक हक्क आहे.
- प्रत्येक मुलाला गुणवत्तापूर्ण शिक्षण मिळण्याचा अधिकार आहे, मग तो कोणत्याही आर्थिक, सामाजिक किंवा धार्मिक पार्श्वभूमीचा असो.
- खासगी शाळांनी 25% जागा गरीब आणि दुर्बळ घटकांतील विद्यार्थ्यांसाठी राखीव ठेवाव्यात असा नियम आहे.
- या अंतर्गत विद्यार्थी इयत्ता 1 वी ते 8 वी पर्यंत मोफत शिक्षण घेऊ शकतो.
आरटीई (RTE) कायद्याची प्रमुख वैशिष्ट्ये:
आरटीई (RTE) अंतर्गत प्रवेशासाठी पात्रता:
- शिक्षणाचा हक्क
- 6 ते 14 वयोगटातील मुलांसाठी शिक्षण हे हक्काने मिळणारे आहे.
- शाळांमध्ये प्रवेश नाकारता येत नाही.
- मोफत आणि सक्तीचे शिक्षण
- सरकारी आणि काही खासगी शाळांमध्ये शिक्षण मोफत दिलं जातं.
- गरीब पालकांना शैक्षणिक खर्च करावा लागत नाही.
- खासगी शाळांमध्ये 25% आरक्षण
- RTE कायद्याअंतर्गत सर्व मान्यताप्राप्त खासगी शाळांना 1 लीच्या वर्गात 25% जागा राखीव ठेवाव्या लागतात.
- यामध्ये गरीब, आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल (EWS) आणि मागासवर्गीय मुलांना प्रवेश दिला जातो.
- शाळा व शिक्षकांसाठी निकष
- प्रत्येक शिक्षकावर ठराविक संख्या पेक्षा जास्त विद्यार्थी नसावेत.
- शाळेला मूलभूत सुविधा – स्वच्छतागृह, बसायला खुर्च्या, पिण्याचे पाणी, ग्रंथालय, इ. – असणे आवश्यक आहे.
- प्रवेश प्रक्रियेत पारदर्शकता व लॉटरी पद्धत
- अर्ज झाल्यावर संगणकाद्वारे लॉटरी काढून निवड केली जाते.
- कोणताही पूर्वग्रह न ठेवता प्रक्रिया पारदर्शक पद्धतीने होते.
आरटीई (RTE) प्रवेश प्रक्रिया (2025) :
महाराष्ट्रातील RTE अंतर्गत शाळांमध्ये प्रवेश घेण्यासाठी प्रक्रिया पूर्णपणे ऑनलाइन आहे. ही प्रक्रिया दर वर्षी साधारणपणे फेब्रुवारी ते मे महिन्यात चालू होते. खाली दिलेल्या स्टेप्सनुसार तुम्ही सहज अर्ज करू शकता:
- RTE पोर्टलवर नोंदणी करा
पालकांनी rte25admission.maharashtra.gov.in या अधिकृत संकेतस्थळावर जाऊन मुलांच्या नावांची नोंदणी करावी. - मुलांची संपूर्ण माहिती भरा
अर्जामध्ये मुलांचे नाव, जन्मतारीख, वय, लिंग, पत्ता आणि पालकांचे तपशील भरावे लागतात. - सर्व आवश्यक कागदपत्रे अपलोड करा
जसे की जन्म दाखला, जात प्रमाणपत्र, उत्पन्न प्रमाणपत्र, रहिवासी पुरावा इत्यादी कागदपत्रे स्कॅन करून अपलोड करणे आवश्यक आहे. - शाळा निवडा
घराच्या 1 ते 3 किलोमीटरच्या परिसरातील जास्तीत जास्त 10 शाळा निवडता येतात. - अर्ज सबमिट करा आणि अर्ज क्रमांक नोंदवा
सर्व माहिती नीट भरून अर्ज सबमिट करा. अर्ज क्रमांक नक्की नोंदवून ठेवा. - लॉटरी प्रक्रियेचा निकाल पहा
जर अर्जदारांची संख्या जागांपेक्षा जास्त असेल, तर संगणकीकृत लॉटरीद्वारे निवड केली जाते. निकाल पोर्टलवर प्रकाशित होतो. - शाळेत अंतिम प्रवेश प्रक्रिया पूर्ण करा
निवड झाल्यावर संबंधित शाळेत जाऊन मूळ कागदपत्रांसह अंतिम प्रवेश प्रक्रिया पूर्ण करावी.
अधिकृत RTE पोर्टलची लिंक:
https://rte25admission.maharashtra.gov.in
या पोर्टलवर तुम्ही ऑनलाइन अर्ज करू शकता, शाळांची यादी पाहू शकता, आणि प्रवेश प्रक्रियेची स्थिती तपासू शकता.
महाराष्ट्रात आरटीईचा नवीन नियम (2025):
महाराष्ट्र शासनाने २०२५ साली आरटीई कायद्यात महत्त्वाचे बदल केले आहेत, जे खासगी शाळांमधील २५% आरक्षणाच्या नियमावर परिणाम करतात.
मुख्य बदल:
- २५% आरक्षणाचा अपवाद:
जर खासगी शाळा सरकारी किंवा अनुदानित शाळांच्या १ किलोमीटरच्या आत असेल, तर त्यांना २५% आरक्षणाचा नियम लागू होत नाही. - विद्यार्थ्यांचे वय व पात्रता:
- इयत्ता १ लीसाठी मुलांचे वय किमान ६ वर्षे असावे.
- इयत्ता ५ वी आणि ८ वीमध्ये प्रवेशासाठी मागील इयत्तेची परीक्षा उत्तीर्ण असणे आवश्यक आहे.
- पालकांचे वार्षिक उत्पन्न:
आरटीई प्रवेशासाठी पालकांचे वार्षिक उत्पन्न ₹1,00,000 किंवा कमी असणे आवश्यक आहे. - ऑनलाइन अर्ज:
अर्ज अधिकृत पोर्टल student.maharashtra.gov.in वर भरावा लागतो. शाळा आणि घर यांचे अंतर Google Maps ने मोजले जाते. - शुल्क भरपाई:
आरटीई अंतर्गत प्रवेशलेल्या विद्यार्थ्यांना शासनाकडून शुल्क भरपाई केली जाते. परीक्षा न उत्तीर्ण झाल्यास काही अडचणी येऊ शकतात.
महाराष्ट्रात आरटीई स्थिती कशी तपासायची?
महाराष्ट्रात आरटीईची स्थिती तपासण्यासाठी तुम्हाला आधी अधिकृत RTE पोर्टलवर जावे लागते. तेथे ‘अर्ज स्थिती तपासा’ किंवा ‘Check Application Status’ असा पर्याय मिळतो. या पर्यायावर क्लिक करून तुम्हाला तुमचा अर्ज क्रमांक, विद्यार्थीचे नाव किंवा इतर आवश्यक माहिती भरावी लागते. त्यानंतर तुम्हाला तुमच्या अर्जाची सध्याची स्थिती कळते की प्रवेश मंजूर झाला आहे का किंवा लॉटरी निकाल काय आहे. शिवाय, महाराष्ट्र शासनाने RTE साठी मोबाइल अ‍ॅप देखील उपलब्ध करून दिला आहे, ज्यातून तुम्ही तुमची अर्ज स्थिती सहजपणे पाहू शकता. अर्ज करताना मिळालेला अर्ज क्रमांक जपून ठेवल्यास स्थिती तपासणे अधिक सोपे होते.
आरटीईची स्थिती तपासण्यासाठी अधिकृत वेबसाईट: https://rte25admission.maharashtra.gov.in अशा प्रकारे तुम्ही तुमची आरटीई प्रवेश स्थिती सहज आणि वेळीच तपासू शकता.
या लेखाच्या माध्यमातून Mahitia1.in टीमने “आत्मनिर्भर भारताच्या योजना कोणत्या आहेत। AatmNirbhar Bharat Yojana। संपूर्ण माहिती मराठीत।” व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला या व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group- शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – (लिंकवर क्लिक करून) जॉइन करू शकता. ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी, शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो.
हे हि वाचा !
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर स्वाधार योजना मधून मिळत आहेत वार्षिक 51 हजार रुपये
सीएचसी फार्म मशीनरी अ‍ॅप देत आहे शेतकऱ्याला भाड्याने यंत्रसामग्री!
