एक देश एक रेशन कार्ड योजना काय आहे? आणि कसा घ्यावा या योजनेचा लाभ!

भारतातील अनेक गरीब आणि स्थलांतरित कामगारांना त्यांच्या रोजच्या गरजा भागवण्यासाठी रेशनची आवश्यकता असते. परंतु, एकाच राज्यात किंवा जिल्ह्यात रेशन कार्ड नोंदणी झाल्यास, ते दुसऱ्या राज्यात रेशन मिळवण्यासाठी अडचणीत येत. या समस्येवर उपाय म्हणून, भारत सरकारने “एक देश एक रेशन कार्ड योजना” सुरू केली आहे. ही भारतातील गरीब व स्थलांतरित नागरिकांसाठी अत्यंत उपयुक्त ठरत आहे. या योजनेमुळे गरिबांना त्यांच्या मूलभूत गरजा भागवण्यासाठी आवश्यक असलेले रेशन कोणत्याही अडचणीशिवाय देशभरात कुठेही मिळू शकते. ही योजना “अन्न सुरक्षा” मजबूत करण्याच्या दिशेने महत्त्वाचे पाऊल ठरली आहे

एक देश एक रेशन कार्ड योजना म्हणजे काय आणि या योजनेचे उद्दिष्ट ?

ही योजना 2019 मध्ये सुरू करण्यात आली आणि यामध्ये लाभार्थ्यांना त्यांचे रेशन देशातील कुठल्याही राज्यात किंवा शहरात, सार्वजनिक वितरण प्रणालीच्या (PDS) अंतर्गत मान्यताप्राप्त रेशन दुकानांमधून मिळू शकते. यामध्ये आधारशी लिंक केलेले रेशन कार्ड आणि ई-पॉस मशीनचा वापर करून लाभार्थ्यांची ओळख पटवली जाते.

एक देश एक रेशन कार्ड योजना” चे उद्दिष्ट आहे:

1. स्थलांतरामुळे त्यांच्या रेशनच्या हक्कांवर परिणाम होऊ नये याची खात्री करणे.
2. गरिबांना देशभरात कोणत्याही ठिकाणी त्यांच्या हक्काचे रेशन सहज उपलब्ध करून देणे.
3. रेशन वितरण प्रक्रिया पारदर्शक बनवून गैरप्रकार थांबवणे.
4. PDS प्रणालीचे डिजिटायझेशन करून तंत्रज्ञानाचा अधिकाधिक वापर करणे.
5. सर्व राज्ये व केंद्रशासित प्रदेशांना एकत्र आणून एकसमान रेशन प्रणाली तयार करणे.

एक देश एक रेशन कार्ड योजनेचे फायदे:

“एक देश एक रेशन कार्ड योजना” मुळे लाभार्थ्यांना खालील फायदे मिळतात:

• लाभार्थी त्यांचे रेशन देशातील कोणत्याही राज्यात घेऊ शकतात.
• स्थलांतरित कामगार व विद्यार्थी यांना विशेष फायदा.
• लाभार्थ्यांचे खाते डिजिटल माध्यमातून ट्रॅक केले जाते.
• PDS प्रणालीतील गैरव्यवहार कमी होतो.
• बायोमेट्रिक ओळख प्रणालीमुळे फक्त पात्र व्यक्तींनाच रेशन मिळते.
• बनावट रेशन कार्डांचा वापर रोखला जातो.
• आधारशी लिंक केलेल्या रेशन कार्डामुळे कोणत्याही दुकानातून रेशन घेणे सोपे होते.
• ओळख पटवण्यासाठी फक्त बायोमेट्रिक तपासणी आवश्यक आहे.
• कुटुंबातील सदस्य वेगवेगळ्या ठिकाणी राहत असले, तरी त्यांच्या कोट्याचा रेशन कोणालाही, कुठेही मिळू शकते.
• लाभार्थी त्यांच्या रेशनचा डेटा PDS पोर्टलवर पाहू शकतात.
• रेशन दुकानांचे वितरण अधिक खुल्या पद्धतीने होऊ शकते.

एक देश एक रेशन कार्ड योजनेची कार्यप्रणाली कशी चालते?

“एक देश एक रेशन कार्ड योजना” ही अत्याधुनिक तंत्रज्ञानावर आधारित असून, रेशन वितरण अधिक सुलभ, पारदर्शक आणि देशव्यापी बनवते. या योजनेअंतर्गत लाभार्थ्यांनी पहिले त्यांचे रेशन कार्ड आधार कार्डशी लिंक करणे आवश्यक आहे. हे लिंकिंग स्थानिक रेशन दुकानात किंवा संबंधित राज्याच्या PDS पोर्टलवर ऑनलाइन करता येते. प्रत्येक रेशन दुकानात ई-पॉस (Electronic Point of Sale) मशीन बसवले जाते, ज्यामधून रेशन घेताना लाभार्थ्यांची ओळख आधारद्वारे बायोमेट्रिक तपासणीद्वारे केली जाते. ही प्रक्रिया फिंगरप्रिंट किंवा आईरिस स्कॅनद्वारे पूर्ण होते, ज्यामुळे बनावट लाभार्थी किंवा रेशन कार्डांचा गैरवापर टाळला जातो.

देशभरातील रेशन कार्ड धारकांचा डेटा राष्ट्रीय अन्न सुरक्षा पोर्टलवर (Integrated Management of Public Distribution System – IM-PDS) सुरक्षित ठेवला जातो. लाभार्थीने ज्या राज्यातून किंवा जिल्ह्यातून रेशन घेतले, त्याचा डेटा त्वरित या पोर्टलवर अपडेट होतो. लाभार्थ्यांच्या सुविधेसाठी “मेरा राशन” नावाचा मोबाईल अ‍ॅप उपलब्ध आहे, ज्या द्वारे ते जवळच्या रेशन दुकानाची माहिती मिळवू शकतात तसेच त्यांच्या रेशन कोट्याचा तपशील तपासू शकतात. स्थलांतरित कामगारांसाठी ही योजना अत्यंत उपयुक्त ठरते कारण ते ज्या राज्यात स्थलांतर करतात, तिथल्या कोणत्याही सार्वजनिक वितरण प्रणालीच्या दुकानातून त्यांचे रेशन सहज मिळवू शकतात.

या प्रक्रियेत रेशन वितरण सुलभ आणि पारदर्शक बनवण्यासाठी प्रत्येक टप्प्यावर डिजिटल साधनांचा वापर केला जातो. लाभार्थीने फक्त रेशन दुकानात जाऊन आधारद्वारे ओळख पटवायची असते, त्यानंतर ई-पॉस मशीनच्या सहाय्याने त्याचा रेशन कोटा दिला जातो. ज्या कुटुंबातील सदस्य परदेशात कामासाठी किंवा इतर राज्यात स्थलांतरित झाले आहेत, त्यांच्या रेशन कोट्याचा हक्क घरच्या इतर सदस्यांना मिळतो. यामुळे रेशनचा गैरवापर होणार नाही याची खात्री केली जाते. ही कार्यप्रणाली देशभरात अन्नसुरक्षा मजबूत करण्यासाठी मोठे योगदान देत आहे.

योजनेच्या डिजिटल प्रणालीमुळे डेटा ट्रॅक करणे सोपे झाले आहे. सरकारला वितरण प्रक्रियेवर अधिक चांगले नियंत्रण ठेवता येते, तर लाभार्थ्यांना त्यांच्या कोट्याचा रेशन कोणत्याही ठिकाणी सहज मिळतो. एक देश एक रेशन कार्ड योजना ही लाभार्थ्यांसाठी वरदान ठरली असून, स्थलांतरित कामगार, गरीब आणि आर्थिक दुर्बल घटकांना त्यांच्या मूलभूत अन्नसुरक्षेचा हक्क सुनिश्चित करते.

एक देश एक रेशन कार्ड योजनेसाठी कोण पात्र आहे ?

“एक देश एक रेशन कार्ड योजना” अंतर्गत पात्रता खालीलप्रमाणे आहे:

1. राष्ट्रीय अन्न सुरक्षा अधिनियम (NFSA) अंतर्गत लाभार्थी:
   • ज्या कुटुंबांना NFSA अंतर्गत रेशनचा लाभ दिला जातो, ते या योजनेसाठी पात्र आहेत.
   • या कुटुंबांना अंत्योदय अन्न योजना (AAY) किंवा प्राधान्य गट (Priority Households – PHH) म्हणून वर्गीकृत केलेले असते.
2. स्थलांतरित कामगार व विद्यार्थी:
   • जे लोक नोकरी, शिक्षण किंवा अन्य कारणांमुळे दुसऱ्या राज्यात स्थलांतर करतात, त्यांना त्यांच्या मूळ राज्यातील रेशनचा लाभ दुसऱ्या राज्यात घेता येतो.
3. भारतीय नागरिक:
   • लाभ घेण्यासाठी लाभार्थी भारतीय नागरिक असणे आवश्यक आहे.
4. आधार कार्डशी लिंक रेशन कार्ड:
   • योजनेचा लाभ घेण्यासाठी रेशन कार्ड आधार क्रमांकाशी लिंक केलेले असणे अनिवार्य आहे.

योजनेचा लाभ घेण्यासाठी कोणते कागदपत्रे आवश्यक आहे ?

1. रेशन कार्ड:
   • लाभार्थ्यांकडे वैध आणि आधारशी लिंक केलेले रेशन कार्ड असावे.
2. आधार कार्ड:
   • आधार क्रमांक रेशन कार्ड धारकांच्या नावाशी जोडलेले असावे.
3. ओळख पत्र:
   • आधार व्यतिरिक्त पॅन कार्ड, मतदार ओळखपत्र किंवा शाळा/कॉलेज आयडी (विद्यार्थ्यांसाठी) ओळख पटवण्यासाठी उपयोगात येऊ शकते.
4. स्थलांतराच्या पुराव्यासाठी कागदपत्रे (जर लागू असेल):
   • स्थलांतरित कामगार किंवा विद्यार्थी असल्यास, नोकरीची कागदपत्रे, भाडे करारनामा किंवा शिक्षण संस्थेचे प्रमाणपत्र.
5. बायोमेट्रिक तपासणी:
   • रेशन घेताना बायोमेट्रिक ओळख (फिंगरप्रिंट किंवा आईरिस स्कॅन) आवश्यक आहे.

“एक देश एक रेशन कार्ड योजना ऑनलाईन नोंदणी कशी करावी ?

“एक देश एक रेशन कार्ड योजना” अंतर्गत लाभ मिळवण्यासाठी लाभार्थ्यांना आपले रेशन कार्ड आधारशी लिंक करून नोंदणी करावी लागते. ही प्रक्रिया पुढीलप्रमाणे आहे:

• लाभार्थीने त्यांच्या जवळच्या सार्वजनिक वितरण प्रणालीच्या (PDS) दुकानात जाऊन रेशन कार्ड आधार कार्डशी लिंक करणे आवश्यक आहे.
• आधार क्रमांकासह कुटुंबातील प्रत्येक सदस्याची बायोमेट्रिक ओळख (फिंगरप्रिंट/आईरिस स्कॅन) तपासली जाते.
• संबंधित राज्याच्या सार्वजनिक वितरण विभागाच्या अधिकृत वेबसाइटला भेट द्या.
• “आधार लिंकिंग” किंवा “रेशन कार्ड अपडेट” हा पर्याय निवडा.
• आवश्यक माहिती भरून कुटुंबातील सदस्यांचे आधार क्रमांक जोडा.
• माहिती सबमिट केल्यानंतर ओटीपीद्वारे पडताळणी करा.
• राष्ट्रीय अन्न सुरक्षा पोर्टल (IM-PDS) वर नोंदणीसाठी लाभार्थी त्यांचे रेशन कार्ड क्रमांक आणि आधार क्रमांक अद्ययावत करू शकतात.
• रेशन दुकानात गेल्यावर ई-पॉस मशीनद्वारे आधार बायोमेट्रिक्सद्वारे तपासणी केली जाते.
• नोंदणी पूर्ण झाल्यानंतर रेशन कार्ड धारकाला कोणत्याही राज्यात रेशन मिळू शकते.
• जर लाभार्थी ऑनलाइन प्रक्रिया करू शकत नसतील, तर स्थानिक PDS कार्यालयात जाऊन अर्ज सादर करू शकतात.
• आवश्यक कागदपत्रे (रेशन कार्ड, आधार कार्ड, ओळखपत्र) सोबत द्यावी लागतात.
• लाभार्थी “मेरा राशन” अ‍ॅप डाउनलोड करून नोंदणी करू शकतात.
• अ‍ॅपमध्ये रेशन कार्ड क्रमांक, आधार क्रमांक आणि कुटुंबातील सदस्यांची माहिती भरावी लागते.
• अ‍ॅपद्वारे नोंदणी झाल्यानंतर जवळच्या रेशन दुकानाचा शोध घेता येतो.

“एक देश एक रेशन कार्ड योजना “ऑफलाइन नोंदणी कशी करावी ?

स्थानिक रेशन दुकानात जाऊन आपले आधार रेशन कार्डशी लिंक करण्यासाठी खालील प्रक्रिया फॉलो करा:

• आवश्यक कागदपत्रे घेऊन जा:
• वैध रेशन कार्ड.
• आधार कार्ड (सर्व कुटुंब सदस्यांचे).
• ओळख पटवण्यासाठी इतर कागदपत्रे (जर लागू असेल, जसे पॅन कार्ड, मतदार ओळखपत्र).
• मोबाइल क्रमांक (आधारशी लिंक केलेला).
• आपल्या नोंदणीकृत सार्वजनिक वितरण प्रणालीच्या (PDS) दुकानात जा.
• दुकानात उपलब्ध असलेल्या रेशन-आधार लिंकिंग फॉर्ममध्ये आपली माहिती भरा, जसे रेशन कार्ड क्रमांक, आधार क्रमांक, आणि कुटुंब सदस्यांची माहिती.
• दुकानातील ई-पॉस मशीनद्वारे बायोमेट्रिक तपासणी (फिंगरप्रिंट किंवा आईरिस स्कॅन) करा.
• हा टप्पा ओळख पडताळणीसाठी अत्यावश्यक आहे.
• भरण्यात आलेला फॉर्म आणि कागदपत्रे दुकान व्यवस्थापकाला सादर करा.
• आधारशी लिंकिंग प्रक्रिया यशस्वी झाल्यावर तुम्हाला SMS द्वारे किंवा रेशन दुकानातून लिंकिंगची पुष्टी मिळेल.
• ही प्रक्रिया काही दिवसांमध्ये पूर्ण होईल, आणि त्यानंतर तुम्हाला “एक देश एक रेशन कार्ड” योजनेचा लाभ मिळू शकेल.
• ही ऑफलाइन पद्धत विशेषतः त्यांच्यासाठी उपयुक्त आहे ज्यांना इंटरनेटचा वापर किंवा डिजिटल साधनांची सोय नाही. त्यामुळे देशभरातील सर्व लाभार्थ्यांसाठी ही योजना सुलभ आणि सहजसाध्य बनवली गेली आहे.

या लेखमधून Mahitia1.in टीमच्या लेखनातून  एक देश एक रेशन कार्ड योजना ” काय आहे ? आणि कसा घ्यावा या योजनेचा लाभ! व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group – शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – ( क्लिक करून ) जॉइन करू शकता. त्या ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी , शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो.

हे हि वाचा !

केशरी रेशन कार्ड कसे काढावे ! जाणून घ्या ऑनलाईन आणि ऑफलाईन रेशन कार्ड ची नोंदणी कशी करावी!

पिवळे रेशन कार्ड काढा ऑनलाईन, नवीन सेवा सुरू, लगेच करा अर्ज | Online Ration Card Maharashtra 2024 I

बांधकाम कामगार स्मार्ट कार्ड डाउनलोड कसे करावे आणि ही योजना नेमकी काय आहे