कायदेशीर व्यवहार करताना किंवा महत्त्वाची कागदपत्रे सादर करताना नोटरीची गरज अनेकदा भासते. अनेक सरकारी आणि खाजगी व्यवहारात नोटरीकृत कागदपत्रे अनिवार्य असतात. त्यामुळे नोटरीकडे कागदपत्रांची वैधता मिळवणे ही एक महत्त्वाची प्रक्रिया ठरते. मात्र, नोटरीची मुदत किती असते, ती किती काळ वैध राहते आणि नोटरीशी संबंधित महत्त्वाचे नियम काय आहेत, याविषयी अनेकांना स्पष्ट माहिती नसते. अशावेळी चुकीची माहिती किंवा अज्ञानामुळे अडचणी येऊ शकतात. म्हणूनच नोटरीची प्रक्रिया आणि तिची वैधता याबाबत माहिती जाणून घेणे गरजेचे आहे.चला तर मग, याबद्दल सविस्तर माहिती घेऊया.
नोटरी म्हणजे काय?
नोटरी म्हणजे एखाद्या कागदपत्राला कायदेशीर मान्यता देण्याची प्रक्रिया. यामध्ये नोटरी अधिकारी संबंधित कागदपत्राची सत्यता तपासतो आणि त्यावर स्वाक्षरी व शिक्कामोर्तब करून ते कागदपत्र अधिकृत करतो. कोणतेही कायदेशीर कागदपत्र किंवा करार अधिकृत करण्यासाठी नोटरी आवश्यक असते. उदाहरणार्थ, जमीन व्यवहार, हमीपत्र, करार, तक्रारी किंवा प्रतिज्ञापत्र यांसाठी नोटरी आवश्यक असते. नोटरी केल्यामुळे त्या कागदपत्राला कायदेशीर महत्त्व प्राप्त होते आणि ते कोणत्याही न्यायालयात किंवा शासकीय कार्यालयात ग्राह्य धरले जाते. नोटरी ही प्रक्रिया कोणत्याही मान्यताप्राप्त नोटरी अधिकाऱ्याद्वारे केली जाते. यामुळे कागदपत्राची सत्यता आणि वैधता निश्चित होते, जे भविष्यात कायदेशीर अडचणींमध्ये उपयुक्त ठरते.
नोटरीचे प्रकार आणि त्यांचे महत्त्व:
नोटरी ही कायदेशीर प्रक्रिया असून ती विविध प्रकारच्या कागदपत्रांसाठी आवश्यक असते. कायदेशीर व्यवहारात आणि महत्त्वाच्या कागदपत्रांना वैधता देण्यासाठी नोटरीची मोठी भूमिका असते. नोटरीचे प्रामुख्याने दोन प्रकार आहेत – जनरल नोटरी आणि स्पेशल नोटरी. दोन्ही प्रकारांच्या नोटरीची गरज आणि महत्त्व वेगवेगळे असते.
१ .जनरल नोटरी: ही दैनंदिन व्यवहारासाठी वापरण्यात येते. उदाहरणार्थ, ओळखपत्र, भाडेपट्टा, हमीपत्र, करारपत्र किंवा मालमत्तेचे व्यवहार यांसारख्या साध्या स्वरूपाच्या कागदपत्रांसाठी जनरल नोटरी आवश्यक असते. जनरल नोटरी केल्यामुळे कागदपत्राची सत्यता आणि वैधता निश्चित होते. यामुळे भविष्यात कोणत्याही वादविवादाच्या प्रसंगी हे कागदपत्र कायदेशीर पुरावा म्हणून वापरले जाऊ शकते.
२ .स्पेशल नोटरी: ही विशेष प्रकारच्या आणि महत्त्वाच्या कागदपत्रांसाठी केली जाते. आंतरराष्ट्रीय स्तरावर वापरण्यात येणारी कागदपत्रे, परदेशी नागरिकत्वासंबंधी करार, उच्च न्यायालयात सादर करायची कागदपत्रे, तसेच मोठ्या व्यावसायिक व्यवहारांसाठी स्पेशल नोटरी आवश्यक असते. स्पेशल नोटरीमध्ये कागदपत्रांची अधिक तपशीलवार तपासणी केली जाते आणि त्यावर अधिकृत शिक्कामोर्तब केल्यानंतरच त्याला कायदेशीर मान्यता मिळते.
नोटरीशी संबंधित कायदेशीर नियम:
नोटरी ही एक कायदेशीर प्रक्रिया आहे, जी ठरावीक नियम आणि अटींनुसार केली जाते. भारतामध्ये नोटरीशी संबंधित प्रक्रिया आणि नियम “नोटरीज अ‍ॅक्ट, १९५२” (Notaries Act, 1952) अंतर्गत निश्चित करण्यात आले आहेत. या कायद्यांतर्गत नोटरी अधिकाऱ्यांचे अधिकार, जबाबदाऱ्या आणि नोटरी प्रक्रियेचे स्वरूप स्पष्ट करण्यात आले आहे. कोणतेही कागदपत्र कायदेशीरदृष्ट्या वैध मानले जाण्यासाठी ते योग्य प्रकारे नोटरीकृत असणे आवश्यक असते.
१ .नोटरी अधिकारी नियुक्ती हा एक महत्त्वाचा भाग आहे. नोटरी अधिकारी नियुक्त करताना सरकारकडून मान्यता दिलेले अधिवक्ता किंवा कायदेतज्ज्ञ यांची निवड केली जाते. या अधिकाऱ्यांना ठरावीक कालावधीसाठी काम करण्याची परवानगी दिली जाते.
२ . नोटरी शुल्क हे सरकारने ठरवलेले असते. कोणत्याही कागदपत्राच्या नोटरीसाठी ठरावीक फी आकारली जाते आणि ती फी सरकारच्या नियमांनुसार निश्चित केली जाते.
३ . नोटरी अधिकाऱ्याची जबाबदारी ठरलेली असते. नोटरी अधिकारी संबंधित कागदपत्राची सत्यता तपासतो, दस्तऐवजावर सही घेतो आणि अधिकृत शिक्का मारतो. जर नोटरी अधिकारी चुकीच्या किंवा खोट्या कागदपत्रावर सही करतो किंवा सत्यता न तपासता नोटरी करतो, तर त्याच्या विरुद्ध कायदेशीर कारवाई केली जाऊ शकते.
४ .नोटरीची वैधता ही ठरावीक कालावधीसाठीच असते. काही कागदपत्रांची नोटरी ही ठरावीक दिवसांसाठी वैध असते. यानंतर त्या कागदपत्राची कायदेशीर वैधता संपुष्टात येते.
५ . नोटरीशी संबंधित उल्लंघनांवर शिक्षा देखील ठरवण्यात आलेली आहे. जर कोणत्याही नोटरी अधिकाऱ्याने नियमांचे उल्लंघन केले किंवा खोटी नोटरी केली, तर त्याला दंड किंवा कारावासाची शिक्षा होऊ शकते. तसेच, त्याची नोटरी करण्याची परवानगी सरकारकडून रद्द केली जाऊ शकते.
नोटरीची मुदत किती असते?
नोटरीची मुदत ही संबंधित कागदपत्राच्या प्रकारावर आणि त्याच्या वापराच्या गरजेनुसार ठरते. बहुतांश प्रकरणांमध्ये नोटरीची वैधता स्थायी नसते आणि ती ठरावीक कालावधीपर्यंतच वैध राहते. काही कागदपत्रांची नोटरी ही केवळ ६ महिन्यांपासून १ वर्षापर्यंत वैध असते, तर काही प्रकरणांमध्ये नोटरीची मुदत ३ ते ५ वर्षे असते. उदाहरणार्थ, प्रतिज्ञापत्र (Affidavit) किंवा हमीपत्र (Undertaking) यासारख्या सामान्य कागदपत्रांची नोटरी सहसा ६ महिन्यांपासून १ वर्षापर्यंत वैध असते.
मालमत्ता खरेदी-विक्री किंवा करार यासारख्या दीर्घकालीन व्यवहारांमध्ये कागदपत्राची नोटरी ही अधिक कालावधीपर्यंत वैध राहू शकते. काही प्रकारच्या नोटरीमध्ये विशिष्ट मुदतीनंतर त्याचे नूतनीकरण (Renewal) करावे लागते. तसेच, न्यायालयीन कागदपत्रे किंवा आंतरराष्ट्रीय स्तरावर सादर केली जाणारी कागदपत्रे यांची नोटरी ही ठरावीक कालावधीपर्यंतच वैध असते.
मुदतीनंतर नोटरीची वैधता संपुष्टात येते आणि अशा परिस्थितीत संबंधित कागदपत्र नव्याने नोटरी करून घेणे आवश्यक असते. त्यामुळे कोणतेही महत्त्वाचे कागदपत्र नोटरी करताना त्याची मुदत किती आहे, याची स्पष्ट माहिती घेणे आवश्यक असते. योग्य मुदतीपर्यंत वैध असलेली नोटरी ही कायदेशीरदृष्ट्या ग्राह्य धरली जाते आणि भविष्यातील वादविवाद टाळण्यासाठी मदत होते.
नोटरीची प्रक्रिया कशी होते?
नोटरीची प्रक्रिया साधी आणि सरळ असली तरी ती पूर्ण करताना काही महत्त्वाच्या गोष्टींची काळजी घ्यावी लागते.
१. योग्य नोटरी अधिकाऱ्याची निवड – नोटरी करण्यासाठी मान्यताप्राप्त आणि सरकारकडून अधिकृत केलेल्या नोटरी अधिकाऱ्याची निवड करावी लागते. संबंधित कागदपत्राच्या प्रकारानुसार जनरल नोटरी किंवा स्पेशल नोटरी करणारा अधिकारी निवडला जातो.
२. कागदपत्र सादर करणे – आवश्यक असलेली कागदपत्रे नोटरी अधिकाऱ्याला सादर केली जातात. उदाहरणार्थ, ओळखपत्र, मालमत्तेचे कागद, करारपत्र, प्रतिज्ञापत्र इत्यादी.
३. ओळख तपासणी – नोटरी अधिकारी संबंधित व्यक्तीची ओळख तपासतो. आधार कार्ड, पॅन कार्ड, पासपोर्ट किंवा इतर अधिकृत ओळखपत्राच्या आधारे सत्यापन केले जाते.
४. स्वाक्षरी आणि अंगठा उमटवणे – कागदपत्रावर संबंधित व्यक्तीची स्वाक्षरी किंवा अंगठ्याचा ठसा घेतला जातो. स्वाक्षरी करताना नोटरी अधिकारी समोर उपस्थित असणे आवश्यक असते.
५. शिक्कामोर्तब करणे – कागदपत्राची सत्यता निश्चित केल्यानंतर नोटरी अधिकारी त्यावर अधिकृत शिक्का आणि सही करतो. यामुळे कागदपत्र कायदेशीरदृष्ट्या वैध ठरते.
६. नोंदणी करणे – नोटरी केल्यानंतर त्याची नोंद नोटरी रजिस्टरमध्ये केली जाते. यामध्ये कागदपत्र क्रमांक, तारीख, कागदपत्राचे स्वरूप आणि संबंधित व्यक्तीची माहिती नोंदवली जाते.
७. फी भरणे – सरकारने ठरवलेल्या शुल्कानुसार नोटरीची फी भरावी लागते. फी भरल्यानंतर नोटरी प्रक्रिया पूर्ण होते. नोटरीची प्रक्रिया पूर्ण केल्यानंतर संबंधित कागदपत्राला कायदेशीर वैधता प्राप्त होते. भविष्यात कोणत्याही कायदेशीर अडचणीत हे कागदपत्र पुरावा म्हणून सादर करता येते.
या लेखाच्या माध्यमातून Mahitia1.in टीमने “नोटरी म्हणजे काय,जाणून घ्या नोटरीची मुदत किती दिवस असते?” व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला या व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group- शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – (लिंकवर क्लिक करून) जॉइन करू शकता. ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी, शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो.
हे हि वाचा !
- नोटरी म्हणजे काय,जाणून घ्या नोटरीची मुदत किती दिवस असते?
- सोलर पॅनलसाठी सरकारी अनुदान आहे का?
- वडिलोपार्जित जमिनीचे बक्षीस पत्र करता येते का?
- बँक ऑफ महाराष्ट्र भरती निवड प्रकिया! नियुक्ती ! State bank of maharashtra selection process
- बँक ऑफ महाराष्ट्र भरती प्रक्रिया कशी करावी 2025 ! पूर्ण माहिती ! Bank of Maharashtra recruitment process 2025
