थायरॉईडची कोणते लक्षणे महिलांमध्ये दिसून येतात ?

थायरॉईड म्हणजे आपल्या शरीरातील एक महत्त्वाचा ग्रंथी आहे जो आपल्या गळ्याच्या पुढील भागात असतो. हा ग्रंथी शरीरातील हार्मोन्सचे संतुलन राखण्याचे काम करतो आणि विविध जीवनसत्वांच्या चयापचयाशी संबंधित असतो. थायरॉईड ग्रंथीमध्ये तयार होणारे हार्मोन्स, थायरॉक्सिन (T4) आणि ट्रायआयोडोथायरोनिन (T3), शरीरातील विविध कार्यांसाठी अत्यावश्यक आहेत, जसे की, हे हार्मोन्स शरीरातील ऊर्जा निर्मितीची गती आणि चयापचय प्रक्रिया नियंत्रित करतात.थायरॉईड हार्मोन्सचे संतुलन असमाधानकारक असेल तर वजन वाढणे किंवा कमी होणे यासारख्या समस्या उद्भवू शकतात. थायरॉईड ग्रंथी हृदयाचे ठोके, रक्तदाब आणि शरीरातील उष्णतेचे नियमन करते.

थायरॉईड आणि महिलांमध्ये थायरॉईडचे विकार विशेषतः महत्त्वाचे असतात कारण हे विकार महिलांमध्ये पुरुषांपेक्षा जास्त प्रमाणात आढळतात. थायरॉईड हार्मोन्सचा स्त्रीच्या आरोग्यावर मोठा परिणाम होतो, विशेषतः प्रजनन क्षमता, मासिक पाळी, आणि गर्भधारणेच्या वेळी.

महिलांमध्ये थायरॉईडचे महत्त्व:

1. मासिक पाळीचे चक्र: थायरॉईड हार्मोन्सचे असंतुलन मासिक पाळीच्या चक्रावर परिणाम करू शकते. हायपोथायरॉईडीझममध्ये (थायरॉईड हार्मोन्स कमी असणे) मासिक पाळी अनियमित किंवा खूप प्रमाणात असू शकते, तर हायपरथायरॉईडीझम (थायरॉईड हार्मोन्स जास्त असणे) मध्ये पाळी कमी आणि अनियमित होण्याची शक्यता असते.
2. प्रजनन क्षमता: थायरॉईडचे विकार प्रजनन क्षमतेवर परिणाम करतात. थायरॉईड हार्मोन्सचे संतुलन बिघडल्यास गर्भधारणा होण्यास अडचणी येऊ शकतात, आणि गर्भाशयाच्या आरोग्यावरही परिणाम होऊ शकतो. गर्भधारणेसाठी हार्मोन्सची योग्य पातळी आवश्यक आहे.
3. गर्भधारणा आणि गर्भवतीपणा: थायरॉईड विकार असलेल्या महिलांना गर्भधारणा करताना किंवा गर्भधारणेच्या काळात विशेष काळजी घ्यावी लागते. हायपोथायरॉईडीझम असलेल्या महिलांना गर्भधारणेदरम्यान गर्भाच्या विकासासाठी पुरेशा हार्मोन्सची आवश्यकता असते, अन्यथा गर्भाच्या वाढीवर विपरीत परिणाम होऊ शकतो. हायपरथायरॉईडीझममुळे गर्भधारणेदरम्यान गर्भाचा व जन्माच्या वेळी वजन कमी होण्याचा धोका असतो.
4. रजोनिवृत्ती (Menopause): रजोनिवृत्तीच्या काळातही थायरॉईड विकार सामान्य असू शकतात. थायरॉईड हार्मोन्सच्या असमतोलामुळे रजोनिवृत्तीचे लक्षणे जसे की गरम होणे, चिडचिड, आणि थकवा यांची तीव्रता वाढू शकते.

थायरॉईड विकारांची कोणते लक्षणे महिलांमध्ये दिसून येतात?

थायरॉईड विकारांमुळे महिलांमध्ये अनेक लक्षणे दिसू शकतात, जी थायरॉईड हार्मोन्सच्या असमतोलावर आधारित असतात. हायपोथायरॉईडीझम आणि हायपरथायरॉईडीझम या दोन्ही स्थितींमध्ये विविध प्रकारची लक्षणे महिलांमध्ये दिसतात.

१. हायपोथायरॉईडीझम (Hypothyroidism) चे लक्षणे महिलांमध्ये दिसून येतात?

• वजन वाढणे: शरीरातील चयापचय प्रक्रिया मंदावल्यामुळे वजन वाढते.
• थकवा आणि ऊर्जा कमी होणे: सतत थकवा, झोपेची गरज वाढणे.
• कोरडी त्वचा आणि केस गळणे: त्वचा कोरडी होते, केस गळू लागतात आणि नखे तुटायला लागतात.
• मासिक पाळीतील अनियमितता: मासिक पाळी जास्त आणि दीर्घकाळ चालते.
• मूड स्विंग्स: मानसिक ताण, डिप्रेशन किंवा चिडचिडेपणा वाढतो.
• थंड वाटणे: थायरॉईड हार्मोन्सची पातळी कमी असल्यामुळे सतत थंडी जाणवणे.
• हृदयाचे ठोके कमी होणे: हृदयाचे ठोके मंद होतात, ज्यामुळे अस्वस्थता येऊ शकते.
• प्रजनन क्षमता कमी होणे: हायपोथायरॉईडीझममुळे गर्भधारणेस अडचणी येऊ शकतात.

२. हायपरथायरॉईडीझम (Hyperthyroidism) चे लक्षणे महिलांमध्ये दिसून येतात?

• वजन कमी होणे: चयापचय प्रक्रिया खूप वेगाने होऊन वजन कमी होते.
• हृदयाचे ठोके वाढणे: हृदयाचे ठोके वेगाने वाढतात (Palpitations).
• अतिपरिमाणात घाम येणे: उष्णता आणि घाम वाढतो, शरीराची उष्णता वाढते.
• मूड स्विंग्स आणि अस्वस्थता: चिडचिड, ताण, आणि अस्वस्थता वाढते.
• मासिक पाळी कमी होणे: मासिक पाळी कमी होते किंवा थांबते.
• हात थरथरणे: हातांना थरथर होते, ज्यामुळे लहान कामे करणे कठीण होऊ शकते.
• झोपेची समस्या: निद्रानाश किंवा योग्य झोप न लागणे.

3.विशेषतः महिलांमध्ये होणारे परिणाम:

• प्रजनन क्षमता: दोन्ही विकारांमुळे प्रजनन क्षमतेवर परिणाम होऊ शकतो. हायपोथायरॉईडीझममध्ये गर्भधारणेच्या संधी कमी होतात, तर हायपरथायरॉईडीझममुळे गर्भधारणेच्या दरम्यान जटिलता निर्माण होऊ शकते.
• गर्भधारणेवर परिणाम: थायरॉईडचे विकार गर्भधारणेदरम्यान योग्य उपचार न घेतल्यास बाळाच्या विकासावर आणि आईच्या आरोग्यावर विपरीत परिणाम करू शकतात.
• मूड स्विंग्स: महिलांमध्ये थायरॉईड विकारांमुळे मानसिक ताण, चिंता, आणि चिडचिडेपणा जास्त प्रमाणात दिसतो.थायरॉईड विकारांचे निदान लवकर केल्यास आणि योग्य उपचार घेतल्यास या लक्षणांवर नियंत्रण मिळवता येऊ शकते.

थायरॉईड विकारांचे कारण (Causes of Thyroid Disorders):

1. आयोडीनची कमतरता (Iodine Deficiency):
   • आयोडीन हे थायरॉईड हार्मोन्सच्या निर्मितीसाठी आवश्यक खनिज आहे. आयोडीनची कमी पातळी थायरॉईड ग्रंथीच्या कार्यावर प्रभाव टाकते आणि गाठ (गोइटर) किंवा हायपोथायरॉईडीझमचा कारण होऊ शकते.
   • उपाय: आयोडीनयुक्त आहार घेणे, जसे की आयोडीनयुक्त मीठ, समुद्री खाद्यपदार्थ, आणि काही फळे आणि भाज्या.
2. ऑटोइम्यून विकार (Autoimmune Diseases):
   • ग्रेव्हस रोग (Graves’ Disease): हायपरथायरॉईडीझमसाठी एक प्रमुख ऑटोइम्यून विकार आहे. यात शरीराची प्रतिकारशक्ति थायरॉईड ग्रंथीवर हल्ला करते, ज्यामुळे हार्मोन्सची अतिप्रसरण होते.
   • हैशिमोटो रोग (Hashimoto’s Thyroiditis): हायपोथायरॉईडीझमसाठी एक सामान्य ऑटोइम्यून विकार आहे, ज्यात प्रतिकारशक्ति थायरॉईड ग्रंथीला हल्ला करते आणि हार्मोन्सची कमी निर्मिती होते.
   • उपाय: योग्य औषधोपचार आणि डॉक्टरांच्या मार्गदर्शनानुसार उपचार.
3. आनुवंशिकता (Genetics):
   • थायरॉईड विकार आनुवंशिक असू शकतात, म्हणजेच कुटुंबातील इतर सदस्यांमध्ये असे विकार असलेले असू शकतात.
   • उपाय: जर कुटुंबात थायरॉईड विकारांचा इतिहास असेल, तर नियमित आरोग्य तपासणी करून स्वतःला तपासणे महत्वाचे आहे.
4. काही औषधांचा दुष्परिणाम (Side Effects of Certain Medications):
   • काही औषधे, जसे की लिथियम (थायरॉईड ग्रंथीवर प्रभाव टाकणारे), थायरॉईड हार्मोन्सवर प्रभाव टाकू शकतात आणि थायरॉईड विकारांचा विकास होऊ शकतो.
   • उपाय: औषधांच्या दुष्परिणामांची माहिती असणे आणि डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार औषधे घेणे.

थायरॉईड विकारांचे निदान (Diagnosis of Thyroid Disorders):

1. टीएसएच (TSH), T3 आणि T4 टेस्ट्सची माहिती:
   • TSH (Thyroid Stimulating Hormone): थायरॉईड ग्रंथीच्या कार्याचे मूल्यांकन करण्यासाठी ही प्राथमिक चाचणी आहे. टीएसएच ची कमी पातळी हायपरथायरॉईडीझम आणि जास्त पातळी हायपोथायरॉईडीझम सूचित करू शकते.
   • T3 (Triiodothyronine) आणि T4 (Thyroxine): ह्या हार्मोन्सची पातळी देखील थायरॉईड विकारांचे निदान करण्यात मदत करते. T3 आणि T4 ची जास्त किंवा कमी पातळी थायरॉईड विकारांचे संकेत असू शकतात.
2. थायरॉईड स्कॅन (Thyroid Scan) आणि इतर चाचण्या:
   • थायरॉईड स्कॅन: या स्कॅनमधून थायरॉईड ग्रंथीतील गाठा किंवा असामान्य स्थिती तपासता येते. रेडिओआयोडीन किंवा रेडिओधर्मी पदार्थ वापरून ही चाचणी केली जाते.
   • अल्ट्रासोनोग्राफी: थायरॉईड ग्रंथीच्या आकार, गाठा आणि संरचनेची तपासणी करण्यासाठी उपयोगी आहे.
   • फाइन नीडल एस्पिरेशन्स (FNA): गाठा किंवा ठोस क्षेत्रातून एक तरल नमूना घेऊन थायरॉईड कर्करोग किंवा अन्य विकारांचा तपासणी करण्यासाठी केली जाते. हे निदान प्रक्रियांचे माहिती घेऊन, योग्य उपचार पद्धती ठरविण्यात मदत होते, आणि थायरॉईड विकारांचे योग्य व्यवस्थापन करता येते.

थायरॉईड विकारांचा उपचार (Treatment for Thyroid Disorders):

1. हायपोथायरॉईडीझमसाठी औषधोपचार (Treatment for Hypothyroidism):
   • सिंथेटिक थायरॉक्सिन (Synthetic Thyroxine): हायपोथायरॉईडीझममध्ये थायरॉईड हार्मोन्सच्या कमतरतेसाठी सामान्यत: लेव्होथायरॉक्सिन (Levothyroxine) नावाचे औषध दिले जाते. हे औषध शरीरात थायरॉईड हार्मोन्सची पातळी पूरवते.
   • औषधाच्या मात्रा: डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार, औषधाची मात्रा समायोजित केली जाते, आणि नियमित चाचण्या करून हार्मोन्सची पातळी तपासली जाते.
2. हायपरथायरॉईडीझमसाठी उपचार (Treatment for Hyperthyroidism):
   • औषधे (Medications): थायरॉईड हार्मोन्सची उत्पादन कमी करण्यासाठी अँटीथायरॉइड औषधे, जसे की मिथिमाझोल (Methimazole) किंवा प्रोपिलथिओउरासिल (Propylthiouracil) वापरले जातात.
   • रेडिओएक्टिव्ह आयोडीन (Radioactive Iodine): या उपचारामध्ये रेडिओआयोडीन थायरॉईड ग्रंथीवर हल्ला करून हार्मोन्सच्या उत्पादनात कमी करतं. हा उपचार विशेषत: ग्रेव्हस रोगासाठी वापरला जातो.
   • शस्त्रक्रिया (Surgery): थायरॉईड ग्रंथीच्या काही भागाची किंवा संपूर्ण ग्रंथीची शस्त्रक्रिया कधी कधी केली जाते, विशेषत: जेंव्हा औषधे किंवा रेडिओएक्टिव्ह आयोडीन प्रभावी ठरत नाहीत.
3. आहार आणि जीवनशैलीतील बदल (Diet and Lifestyle Changes):
   • आहारातील बदल: आयोडीनयुक्त आहाराचे सेवन, तसेच संतुलित आहार घेणे महत्वाचे आहे. हायपोथायरॉईडीझमसाठी आयोडीनच्या कमी पातळीमुळे अतिरिक्त आयोडीन आहारात समाविष्ट करणे उपयुक्त ठरते.
   • जीवनशैलीतील बदल: नियमित व्यायाम, तणाव कमी करणे, आणि पुरेशी झोप घेणे शरीराच्या चयापचय प्रक्रिया सुधारण्यास मदत करते.

थायरॉईड विकारांपासून महिलांनी घ्यावयाची काळजी (Care for Women with Thyroid Disorders):

1. मासिक पाळीतील बदलांवर लक्ष ठेवणे (Monitoring Menstrual Changes):
   • थायरॉईड विकारामुळे मासिक पाळीतील अनियमितता होऊ शकते. मासिक पाळीच्या चक्रावर लक्ष ठेवणे आणि कोणत्याही असामान्य बदलांचा तपास करणे महत्वाचे आहे.
2. गर्भधारणेच्या काळात विशेष काळजी (Special Care During Pregnancy):
   • गर्भधारणेदरम्यान थायरॉईड विकारांची निगराणी आणि उपचार विशेष महत्वाचे आहेत. हायपोथायरॉईडीझम किंवा हायपरथायरॉईडीझम असलेल्या महिलांना गर्भधारणेच्या काळात अतिरिक्त चाचण्या आणि योग्य औषधोपचाराची आवश्यकता असू शकते.
   • गर्भधारणेदरम्यान हार्मोन्सची पातळी योग्य राखण्यासाठी डॉक्टरांच्या सल्ल्याचे पालन करणे आवश्यक आहे.

थायरॉईड विकार टाळण्यासाठी प्रतिबंधात्मक उपाय (Preventive Measures for Thyroid Disorders):

1. आयोडीनयुक्त आहाराचे महत्त्व (Importance of Iodine-Rich Diet):
   • आयोडीन शरीरासाठी आवश्यक आहे आणि थायरॉईड हार्मोन्सच्या निर्मितीसाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतो. आयोडीनयुक्त मीठ आणि अन्य आयोडीन समृद्ध खाद्यपदार्थांचा समावेश आहारात करणे आवश्यक आहे.
2. नियमित आरोग्य तपासणी आणि हार्मोन्सचे निरीक्षण (Regular Health Check-ups and Hormone Monitoring):
   • नियमित आरोग्य तपासणी करून थायरॉईड हार्मोन्सच्या पातळीची तपासणी करणे आवश्यक आहे. हे निदानात मदत करेल आणि विकाराची लवकर ओळख होण्यास सहाय्यभूत ठरेल.थायरॉईड विकारांच्या व्यवस्थापनासाठी योग्य उपचार, आहार, आणि जीवनशैलीतील बदल आवश्यक आहेत, तसेच महिला विशेष काळजी घेऊन त्यांच्या आरोग्याची निगराणी करणे महत्त्वाचे आहे.

या लेखमधून Mahitia1.in टीमच्या लेखनातून थायरॉईडची कोणते लक्षणे महिलांमध्ये दिसून येतात ?व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group – शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – ( क्लिक करून ) जॉइन करू शकता. त्या ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी , शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो.

हे हि वाचा !

गर्भपात नंतर गर्भाशय क्लीन करण्याची काय गरज आहे?

डायबिटीज आणि शुगर मध्ये काय फरक आहे,जाणून घ्या कोणत्या वयामध्ये होऊ शकते डायबिटीज!

सायटिका वेदना कमी करण्यासाठी प्रभावी आयुर्वेदिक उपचार!