सरकारी किंवा खासगी नोकरी करताना, पगारासोबत मिळणाऱ्या विविध भत्त्यांचा उल्लेख महत्त्वाचा असतो. त्यातले काही भत्ते कर्मचारी सुखसोयीसाठी असतात, तर काही विशिष्ट कामांसाठी भरपाई म्हणून दिले जातात. यामध्ये प्रवास भत्ता म्हणजेच TA (Travel Allowance) याला विशेष स्थान आहे. कर्मचारी कार्यालयीन कामासाठी बाहेर प्रवास करतो तेव्हा त्याच्या प्रवासाचा खर्च त्याला स्वतःहून न करता संस्थेने भरून द्यावा, या हेतूने हा भत्ता दिला जातो. मात्र, अनेकांना आजही TA म्हणजे नेमकं काय, कोणाला आणि केव्हा दिला जातो, त्याची रक्कम किती असते, हे माहीत नसते. या लेखात आपण प्रवास भत्त्याची सविस्तर माहिती समजावून घेणार आहोत – त्याचे प्रकार, नियम, पात्रता आणि गणनेची पद्धतसुद्धा.
TA (प्रवास भत्ता) म्हणजे काय?
प्रवास भत्ता (TA) हा कर्मचारी कार्यालयीन किंवा अधिकृत कामासाठी प्रवास करतो तेव्हा त्याचा होणारा आर्थिक खर्च भरून निघावा यासाठी दिला जाणारा भत्ता आहे. हा खर्च सरकारी धोरणांनुसार ठरतो आणि कर्मचार्‍याच्या पद, प्रवासाचे माध्यम, अंतर, मुक्काम इत्यादी बाबींच्या आधारे निश्चित केला जातो. केंद्र आणि राज्य सरकारने यासाठी ठराविक नियमावली आखून दिली आहे, जी वेळोवेळी वेतन आयोगांच्या शिफारसींनुसार सुधारली जाते. काही ठिकाणी TA हा केवळ एकदाच दिला जातो, तर काही ठिकाणी तो नियमित मासिक स्वरूपातही देण्यात येतो.
प्रवास भत्त्याचे प्रकार:
प्रवास भत्त्याचे स्वरूप कर्मचारी कोणत्या कारणासाठी प्रवास करतो, यावर अवलंबून असते. खाली दिलेले प्रकार सर्वसामान्यतः वापरले जातात:
- Daily Allowance (DA):
कर्मचारी बाहेरगावी प्रवासात असताना होणारा दररोजचा खर्च – जेवण, नाश्ता, लहानसहान प्रवास – या साठी दिला जाणारा भत्ता. - Conveyance Allowance:
कर्मचारी कार्यालयात ये-जा करताना होणाऱ्या रोजच्या प्रवासासाठी मिळणारा मासिक भत्ता. - Mileage Allowance:
जर कर्मचारी अधिकृत कामासाठी स्वतःचे वाहन वापरत असेल, तर प्रति किलोमीटर दराने दिला जाणारा भत्ता. - Transfer TA:
बदलीमुळे कर्मचाऱ्याचा राहण्याचा पत्ता बदलत असेल, तर त्याच्या व कुटुंबाच्या प्रवासाचा व सामान हलवण्याचा खर्च यासाठी दिला जाणारा भत्ता.
प्रवास भत्ता कोणाला व केव्हा दिला जातो?
प्रवास भत्ता नेहमीच सर्व कर्मचाऱ्यांना मिळतो असं नाही. यासाठी काही ठराविक अटी असतात. सरकारी कार्यालयांमध्ये खालील प्रकारच्या परिस्थितीत TA मंजूर केला जातो:
- कर्मचारी प्रशिक्षणासाठी, बैठकीसाठी, अधिकृत दौऱ्यावर, परिक्षण कामासाठी इत्यादी बाबतीत बाहेरगावी गेला असेल.
- त्याने केलेल्या प्रवासाचे पुरावे – तिकिटे, बिलं, मंजुरी फॉर्म – संबंधित विभागाला सादर केले असतील.
- संबंधित प्रवास हे अधिकृत कामासाठीच असले पाहिजे.
- अनेक संस्थांमध्ये आता Online TA Claim सिस्टीम आहे, ज्यात प्रवासाची तारीख, ठिकाण, उद्देश, आणि खर्च याची माहिती भरावी लागते.
याशिवाय काही कर्मचाऱ्यांना मासिक स्थिर प्रवास भत्ता (Conveyance Allowance) देण्यात येतो, जो रोजच्या ऑफिसच्या प्रवासासाठी लागू होतो. मात्र हा फक्त ठराविक पदांवरील कर्मचाऱ्यांनाच लागू असतो.
प्रवास भत्ता कसा मोजला जातो?
प्रवास भत्ता (TA) मोजताना कर्मचारी कोणत्या पदावर आहे, प्रवास किती अंतराचा आहे, कोणत्या साधनाने केला आहे आणि मुक्काम किती दिवसांचा आहे, यावर आधारित ठराविक सूत्र वापरलं जातं.
गणना करताना खालील घटकांचा विचार केला जातो:
- कर्मचाऱ्याचा ग्रेड पे / वेतनस्तर
- उच्च श्रेणीतील कर्मचाऱ्यांसाठी भत्त्याचे दर जास्त असतात.
- प्रवासाचं साधन (Mode of Travel)
- रेल्वे, बस, खासगी वाहन किंवा विमान यानुसार भत्त्याची रक्कम बदलते.
- प्रवासाचं अंतर (Distance Travelled)
- किलोमीटरनुसार किंवा ठराविक शहरांनुसार दर बदलतो.
- मुक्कामाची आवश्यकता (Halting Days)
- प्रवासात मुक्काम असल्यास निवास भत्ता (Lodging Allowance) आणि दैनिक भत्ता (Daily Allowance) लागू होतो.
- प्रवासी माध्यमानुसार ठराविक दर (Rate Slabs)
- उदाहरणार्थ, ट्रेनच्या AC श्रेणीसाठी आणि बसच्या डीलक्स प्रवासासाठी वेगवेगळे दर.
- स्वतःच्या वाहनाचा वापर केल्यास (Mileage Allowance)
- वाहनाच्या प्रकारानुसार दर (जसे 2 रुपये/किमी) लागू केला जातो.
उदाहरण:
जर कर्मचारी ‘B ग्रेड’चा असेल आणि त्याने 300 किमी अंतराचा प्रवास रेल्वेने केला असेल, आणि 2 दिवस मुक्काम केला असेल, तर
TA = रेल्वे तिकीट + 2 दिवस DA + निवास भत्ता (जर लागला असेल)
या सर्वांचा एकत्रित विचार करून अंतिम TA ठरवला जातो.
प्रवास भत्त्यासाठी पूरक नियम
TA Claim करताना काही आवश्यक नियम व अटींचे पालन करणे गरजेचे असते:
- प्रवास अधिकृत कामासाठीच झालेला असावा (जसे की प्रशिक्षण, बैठक, शासकीय दौरा).
- प्रवासासाठी पूर्व मंजुरी घेणे आवश्यक असते.
- तिकीट, हॉटेल बील, हजेरी किंवा निमंत्रणपत्र यांसारखी पुरावे सादर करणे अनिवार्य आहे.
- Claim ठराविक कालावधीत (उदा. 30 दिवसात) सादर करावा लागतो.
- खोट्या किंवा अपूर्ण माहितीवर आधारित Claim मंजूर केला जात नाही.
- अनेक विभाग आता Online TA System वापरत आहेत – ज्यामध्ये सर्व तपशील डिजिटल स्वरूपात भरता येतात.
मूलभूत प्रवास भत्ता किती आहे?
प्रवास भत्त्याची सुरुवात निश्चित दरांपासून होते. केंद्र सरकार व वेतन आयोगांच्या शिफारशीनुसार हे दर खालीलप्रमाणे असू शकतात:
| भत्ता प्रकार | दर (अंदाजे) |
|---|---|
| Conveyance Allowance | ₹300 ते ₹1600 (मासिक) |
| Daily Allowance (DA) | ₹500 ते ₹1200 प्रतिदिन |
| Mileage Allowance | ₹2 ते ₹8 प्रति किलोमीटर |
| Transfer TA | प्रवास खर्च + सामान वाहतूक खर्च |
वरील दर पद, श्रेणी आणि विभागानुसार वेगवेगळे असू शकतात.
TA Claim कसा करावा?
प्रवास भत्ता (TA) मिळवण्यासाठी सर्वप्रथम अधिकृत कामासाठी प्रवास पूर्ण करणे आवश्यक असते. प्रवास झाल्यानंतर, कार्यालयातून मिळणारा किंवा संबंधित विभागाच्या वेबसाईटवर उपलब्ध असलेला TA Claim Form नीट आणि अचूक भरावा लागतो. यात प्रवासाची तारीख, ठिकाण, प्रवासाचा प्रकार आणि होणाऱ्या खर्चाची माहिती व्यवस्थित नमूद केली जाते. या फॉर्मबरोबर प्रवासाचे तिकीट, हॉटेलचा बिल किंवा इतर प्रवासाशी संबंधित सर्व पुरावे संलग्न करणे अनिवार्य असते. नंतर हा Claim Form व आवश्यक कागदपत्रे संबंधित अधिकारी किंवा विभागाला दिले जातात, जेथे त्यांची तपासणी व पडताळणी होते. मंजुरी झाल्यानंतर, प्रवास भत्त्याची रक्कम कर्मचाऱ्याच्या बँक खात्यात जमा केली जाते. या प्रक्रियेत वेळेवर आणि नियमांनुसार दावा करणे फार महत्वाचे असते कारण उशीर झाल्यास Claim नाकारला जाऊ शकतो. त्यामुळे प्रत्येक कर्मचाऱ्याने प्रवास पूर्ण झाल्यानंतर शक्य तितक्या लवकर आणि व्यवस्थितपणे TA Claim सादर करणे आवश्यक आहे.
या लेखाच्या माध्यमातून Mahitia1.in टीमने ” प्रवास भत्ता कसा मिळतो। कसा मोजला जातो आणि नियम काय आहेत। Travel Allowance(TA) information in marathi।” व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला या व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group- शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – (लिंकवर क्लिक करून) जॉइन करू शकता. ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी, शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो.
