आजच्या स्पर्धेच्या युगात शेकडो विद्यार्थ्यांच्या डोळ्यात एक स्वप्न असतं – एक चांगली सरकारी नोकरी मिळवायची, घरच्यांचा आधार बनायचं, आणि समाजात सन्मानाने उभं राहायचं. कोणाला MPSC मधून अधिकारी व्हायचं असतं, तर कोणाला बँकिंग किंवा SSC परीक्षेमार्फत सरकारी यंत्रणेत प्रवेश मिळवायचा असतो. पण प्रत्येकाला हेही कळतं की केवळ एका परीक्षेवर लक्ष केंद्रित करणं म्हणजे संधी गमावण्यासारखं आहे.
अशा वेळी अनेक जण विचार करतात – “मी MPSC, Banking आणि SSC – या तिन्ही परीक्षांची तयारी एकाचवेळी करू शकतो का?”
उत्तर आहे – होय, नक्कीच!
हे शक्य आहे, पण त्यासाठी गरज असते ती स्मार्ट प्लॅनिंग, समान घटकांचा अभ्यास आणि मनाची तयारी करण्याची. या तिन्ही परीक्षांमध्ये अनेक विषय समान आहेत – सामान्य ज्ञान, गणित, इंग्रजी, चालू घडामोडी. म्हणूनच योग्य मार्गदर्शन आणि संयम असला तर एकाच वेळेस तिन्ही परीक्षा crack करणे खूप सहज शक्य आहे.
हा लेख अशाच उमेदवारांसाठी आहे – जे एका संधीवर न थांबता अधिक पर्याय निर्माण करू इच्छितात, आपल्या मेहनतीतून अधिक फळ मिळवू पाहतात. तुम्ही शहरात असाल किंवा गावात, कोचिंग करत असाल किंवा स्वअभ्यास, हे मार्गदर्शन तुमच्यासाठीच आहे.
MPSC, Banking आणि SSC या परीक्षा काय आहेत?
1.MPSC (महाराष्ट्र लोकसेवा आयोग):
MPSC ही महाराष्ट्र राज्य सरकारच्या विविध विभागांमध्ये अधिकाऱ्यांची निवड करणारी अधिकृत संस्था आहे. या परीक्षेच्या माध्यमातून राज्यसेवा, गट ब आणि गट क पदांसाठी भरती केली जाते. परीक्षेचा क्रम तीन टप्प्यांत होतो. यात पूर्व परीक्षा, मुख्य परीक्षा आणि मुलाखत या टप्प्यांचा समावेश असतो. या परीक्षेत मराठी भाषेला विशेष महत्त्व आहे.
प्रमुख परीक्षा:
- राज्यसेवा (State Services – DySP, Tehsildar, BDO, etc.)
- गट ब आणि गट क सेवा (PSI, STI, ASO, Clerk-Typist इ.)
- वनसेवा, कृषी सेवा इत्यादी
परीक्षा पद्धती:
- पूर्व परीक्षा (Prelims)
- मुख्य परीक्षा (Mains)
- मुलाखत (Interview)
भाषा माध्यम: मराठी (प्रमुख), इंग्रजी सुद्धा काही पेपर्ससाठी
2.Banking Exams:
बँकिंग क्षेत्रातील परीक्षा मुख्यत्वे IBPS, SBI आणि RBI या संस्थांद्वारे घेतल्या जातात. या परीक्षांमधून राष्ट्रीयकृत बँकांमध्ये अधिकारी आणि लिपिक पदांवर भरती होते. या परीक्षांचा क्रम पूर्व परीक्षा, मुख्य परीक्षा आणि काही पदांसाठी मुलाखतीपर्यंत जातो. या परीक्षांचे माध्यम प्रामुख्याने इंग्रजी व हिंदी असते.
प्रमुख परीक्षा:
- IBPS PO / Clerk
- SBI PO / Clerk
- RBI Assistant / Grade B
परीक्षा पद्धती:
- Prelims (प्राथमिक)
- Mains (मुख्य)
- Interview (फक्त काही पदांसाठी)
भाषा माध्यम: इंग्रजी आणि हिंदी (मराठी कमी वापरले जाते)
3.SSC (Staff Selection Commission) Exams:
SSC ही केंद्र सरकारच्या विविध खात्यांमधील भरतीसाठी परीक्षा घेणारी संस्था आहे. यात मुख्यतः CGL, CHSL, MTS, GD यांसारख्या परीक्षा घेतल्या जातात. या परीक्षा टप्प्याटप्प्याने घेतल्या जातात जसे की टियर एक, टियर दोन आणि कौशल्य चाचणी. या परीक्षा इंग्रजी व हिंदी माध्यमातून घेतल्या जातात.
प्रमुख परीक्षा:
- SSC CGL (Graduate Level)
- SSC CHSL (12th Level)
- MTS, GD Constable
परीक्षा पद्धती:
- टियर I (MCQ)
- टियर II (Advanced Level)
- Skill/Typing Test (काही पदांसाठी)
भाषा माध्यम: इंग्रजी व हिंदी
या परीक्षांमधील समानता (सामायिक घटक)
MPSC, Banking आणि SSC या तीनही परीक्षा वेगवेगळ्या संस्थांमार्फत घेतल्या जात असल्या तरी त्यांच्या अभ्यासक्रमात बरेच समान विषय आढळतात. हे लक्षात घेऊन अभ्यास केला तर एकाच वेळी अनेक परीक्षांची तयारी करणे शक्य होते.
या परीक्षांमध्ये सामान्य ज्ञान, चालू घडामोडी, गणित, इंग्रजी, आणि बुद्धिमत्ता चाचणी हे विषय जवळपास सर्वत्र असतात. यामुळे या विषयांचा सखोल अभ्यास केल्यास तीन्ही परीक्षांमध्ये उपयोग होतो. उदाहरणार्थ, गणितातील मूलभूत सूत्रे, इंग्रजी व्याकरण, चालू घडामोडी यांचा सराव केल्यास सर्व परीक्षांमध्ये एकच अभ्यास उपयोगी ठरतो.
यामध्ये फरक इतकाच की MPSC मध्ये राज्यशास्त्र, मराठी भाषा आणि महाराष्ट्राशी संबंधित विषय अधिक विचारले जातात तर बँकिंग आणि SSC मध्ये इंग्रजी व reasoning चाचणीला अधिक महत्त्व दिले जाते.
| विषय / घटक | MPSC | Banking | SSC |
|---|---|---|---|
| सामान्य ज्ञान (GK) | ✅ | ✅ | ✅ |
| चालू घडामोडी (Current Affairs) | ✅ | ✅ | ✅ |
| गणित / अंकगणित (Maths) | ✅ | ✅ | ✅ |
| इंग्रजी भाषा | ✅ | ✅ | ✅ |
| बुद्धिमत्ता चाचणी (Reasoning) | ❌ (फक्त काही) | ✅ | ✅ |
| मराठी भाषा | ✅ | ❌ | ❌ |
समान बाबींचा फायदा
- Study Time वाचतो – एकच विषय तिन्ही परीक्षेसाठी उपयुक्त ठरतो.
- पुस्तकांची पुनर्वापरता – एकच पुस्तक तिन्ही परीक्षेसाठी उपयोगी.
- Practice Skill वाढते – अधिक Mock Tests, अधिक तयारी.
स्मार्ट स्टडी प्लॅन: एकत्र तयारी कशी करावी?
तीन परीक्षांची तयारी करायची म्हणजे तिप्पट मेहनत नाही – तर बुद्धिमान अभ्यास (Smart Work) हाच यशाचा मंत्र आहे.
दैनंदिन अभ्यास वेळापत्रक (Sample Schedule)
| वेळ | अभ्यासाचा भाग | परीक्षेसाठी उपयुक्त |
|---|---|---|
| सकाळ (6 AM – 8 AM) | चालू घडामोडी + सामान्य ज्ञान | MPSC + Bank + SSC |
| दुपार (12 PM – 2 PM) | गणित / अंकगणित सराव | All Exams |
| संध्याकाळ (5 PM – 6:30 PM) | इंग्रजी व्याकरण व शब्दसंग्रह | Bank + SSC + MPSC |
| रात्री (8 PM – 9:30 PM) | बुद्धिमत्ता / Reasoning | Bank + SSC |
| रविवार | Mock Tests + Revision | All Exams |
अभ्यासाची रणनीती
- समान विषयांवर प्राधान्य द्या – Reasoning, GK, English, Maths.
- आठवड्याला एक विषय फोकस करा – उदा. एक आठवडा फक्त गणित, दुसरा इंग्रजी.
- Study Cycle ठेवा: 5 दिवस नवीन अभ्यास + 2 दिवस पुनरावृत्ती.
- Test-based learning वापरा – प्रत्येक Topic नंतर MCQs सोडवा.
सर्व परीक्षांसाठी उपयुक्त Study Material:
तीनही परीक्षांची तयारी करताना योग्य आणि मर्यादित अभ्याससामग्री निवडणे खूप आवश्यक आहे. जास्त पुस्तके गोळा करून ठेवणे म्हणजेच जास्त ज्ञान मिळेल असे नाही. उलट, ठराविक चांगल्या स्रोतांवर विश्वास ठेवून नियमित सराव करणे हे अधिक फायदेशीर ठरते.
सर्वसामान्य व उपयुक्त पुस्तके:
सामान्य ज्ञान आणि चालू घडामोडींसाठी
- लोकप्रशासनाचे मासिक (MPSC साठी उपयुक्त)
- Pratiyogita Darpan (Banking आणि SSC साठी)
- दररोज चालू घडामोडींसाठी विश्वसनीय संकेतस्थळं किंवा मोबाइल अ‍ॅप (उदा. GK Today, AffairsCloud)
गणित आणि बुद्धिमत्ता चाचणीसाठी:
- RS Agarwal – Quantitative Aptitude
- Fast Track Objective Arithmetic
- Magical Book on Quicker Maths
- Reasoning चे पुस्तक (Verbal आणि Non-Verbal साठी एकच पुस्तक ठेवा)
इंग्रजीसाठी
- English Grammar by Wren and Martin
- Objective English by SP Bakshi
- Word Power Made Easy by Norman Lewis
मराठीसाठी (फक्त MPSC साठी आवश्यक)
- बालभारतीचे शालेय पुस्तके
- स्पर्धा परीक्षा मार्गदर्शक – मराठी व्याकरणासाठी खास पुस्तके
डिजिटल साधनांचा वापर:
- YouTube वरील विश्वसनीय शिक्षकांचे फ्री लेक्चर्स
- Android App जसे कि Adda247, Testbook, Unacademy
- Telegram किंवा WhatsApp Groups (फक्त माहिती घेताना वेळेचे नियंत्रण ठेवावे)
Mock Tests आणि Revision चे महत्त्व:
एका यशस्वी उमेदवारासाठी सराव चाचण्या आणि सातत्यपूर्ण पुनरावृत्ती ही यशाची खरी गुरुकिल्ली असते.
सराव चाचण्या (Mock Tests) का आवश्यक आहेत:
- परीक्षेच्या स्वरूपाशी परिचय होतो
- वेळेचे नियोजन कसे करावे याचा सराव होतो
- आपली ताकद आणि कमकुवत बाजू लक्षात येते
- वास्तविक परीक्षा द्यायच्या आधीची मानसिक तयारी होते
कशी घ्याव्यात सराव चाचण्या:
- दर आठवड्याला किमान दोन full-length चाचण्या द्या
- त्या चाचण्यांचे विश्लेषण करा – कुठे चुका झाल्या, कुठे वेळ गेला
- टॉपिक वाईज चाचण्या जसे कि फक्त इंग्रजी Grammar किंवा फक्त Maths वर आधारित टेस्ट
- चाचणीसाठी Testbook, Oliveboard, Adda247 यासारखे प्लॅटफॉर्म वापरावेत
पुनरावृत्तीचे तंत्र:
- दररोज एक तास फक्त जुन्या अभ्यासाची उजळणी करावी
- दिवस ठरवून टॉपिक वाइज revision घ्यावा
- स्वतःचे notes तयार करून त्याचा वापर करावा
- mock test मधून आलेल्या चुका पुन्हा लक्षात घेऊन त्यावर काम करावे
या लेखाच्या माध्यमातून Mahitia1.in टीमने “MPSC, Banking आणि SSC ची तयारी एकत्र कशी करावी? एकत्रित अभ्यासाचं योग्य नियोजन!” व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला या व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group- शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – (लिंकवर क्लिक करून) जॉइन करू शकता. ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी, शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो.
