भारतातील सर्वात प्रतिष्ठित स्पर्धा परीक्षा म्हणजे UPSC सिव्हिल सेवा परीक्षा. दरवर्षी लाखो विद्यार्थी या परीक्षेसाठी झटत असतात, पण सर्वांना योग्य मार्गदर्शन आणि साधने उपलब्ध होत नाहीत. विशेषतः ग्रामीण भागातील आणि आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल पार्श्वभूमीतून येणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी UPSC परीक्षेची तयारी करणे मोठे आव्हान असते.
हीच गरज ओळखून राज्य शासनाने ‘सिव्हिल सेवा मार्गदर्शन योजना’ सुरू केली आहे. या योजनेचा उद्देश म्हणजे गरजू आणि होतकरू विद्यार्थ्यांना मोफत मार्गदर्शन, निवास, शैक्षणिक सुविधा, पुस्तकं आणि शिष्यवृत्ती देणे. चला तर जाणून घेऊया – ही योजना काय आहे, कोण पात्र आहेत, कशी अर्ज करायचा, आणि तिचे फायदे काय आहेत.
सिव्हिल सेवा मार्गदर्शन योजना म्हणजे काय?
सिव्हिल सेवा मार्गदर्शन योजना ही एक शासकीय योजना आहे जी UPSC, MPSC आणि इतर स्पर्धा परीक्षांसाठी तयारी करणाऱ्या विद्यार्थ्यांना मोफत कोचिंग, वसतिगृह, अभ्यास साहित्य व आर्थिक सहाय्य प्रदान करते. ही योजना महाराष्ट्र शासनाच्या महाराष्ट्र राज्य सामाजिक न्याय विभाग, मांजरी संस्थान (Pune) किंवा इतर प्रशिक्षण संस्थांच्या माध्यमातून राबवली जाते.
सिव्हिल सेवा मार्गदर्शन योजनेचे मुख्य उद्दिष्ट:
योजनेचे मुख्य उद्दिष्ट म्हणजे सिव्हिल सेवा परीक्षांची तयारी करणाऱ्या होतकरू, परंतु आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल पार्श्वभूमीतील विद्यार्थ्यांना आवश्यक ते सर्व आधार आणि सुविधा पुरवणे होय. UPSC आणि MPSC सारख्या स्पर्धा परीक्षा अत्यंत दर्जेदार अभ्यास, योग्य मार्गदर्शन आणि सतत प्रयत्नांची गरज असते. मात्र, अनेक गरजू विद्यार्थ्यांकडे हे सर्व मिळवण्यासाठी आर्थिक साधनं नसतात. म्हणूनच ही योजना अशा विद्यार्थ्यांना मोफत कोचिंग, वसतिगृह, अभ्यास साहित्य आणि आर्थिक सहाय्य पुरवून त्यांचे स्वप्न साकार करण्यासाठी मदतीचा हात देते. शिक्षणात समता निर्माण करून ग्रामीण भागातील व दुर्बल घटकांतील विद्यार्थ्यांनाही सिव्हिल सेवा परीक्षेत यश मिळवता यावे, हा या योजनेचा मुख्य हेतू आहे.
सिव्हिल सेवा मार्गदर्शन योजनेचा लाभ कोण घेऊ शकतो? (पात्रता):
| पात्रतेचा घटक | आवश्यक अट/माहिती |
|---|---|
| राष्ट्रीयत्व | अर्जदार भारतीय नागरिक असावा |
| शैक्षणिक पात्रता | कोणत्याही शाखेतील मान्यताप्राप्त पदवी उत्तीर्ण असणे आवश्यक |
| वयाची अट | UPSC परीक्षेच्या वयोमर्यादेनुसार (सामान्य: 21-32 वर्षे, सूट लागू) |
| उत्पन्न मर्यादा | कुटुंबाचे वार्षिक उत्पन्न प्रामुख्याने ₹8 लाखांपेक्षा कमी असावे |
| जातीचे प्रमाणपत्र | SC/ST/OBC/VJNT/SEBC/EWS/OPEN (विभागनिहाय वेगळी अट लागू शकते) |
| पूर्व परीक्षेचा अनुभव | काही योजनांतर्गत प्रथमच UPSC देणाऱ्यांना प्राधान्य दिले जाते |
| राज्यातील अधिवास | महाराष्ट्रातील रहिवासी असणे आवश्यक (काही योजनांतर्गत) |
टीप: पात्रतेच्या अटी योजना राबवणाऱ्या संस्थेनुसार थोड्या बदलू शकतात. अधिकृत अधिसूचना वाचणे आवश्यक आहे.
सिव्हिल सेवा मार्गदर्शन योजनेत मिळणाऱ्या सुविधा:
1. मोफत कोचिंग प्रशिक्षण:
ही योजना UPSC (पूर्व, मुख्य व मुलाखत) परीक्षेच्या तयारीसाठी संपूर्णपणे मोफत कोचिंग सुविधा पुरवते. नामवंत मार्गदर्शक, अभ्यासक्रमानुसार तयारी आणि स्पर्धात्मक वातावरण यात अंतर्भूत आहे.
2. अभ्यास साहित्याची सोय:
विद्यार्थ्यांना परीक्षेसाठी आवश्यक असलेले पुस्तकं, नोट्स, मासिके आणि चालू घडामोडी यांचे संपूर्ण साहित्य विनामूल्य दिले जाते. काही ठिकाणी डिजिटल स्वरूपात ई-बुक्स आणि व्हिडिओ लेक्चर्सही दिले जातात.
3. वसतिगृह आणि जेवण:
या योजनेअंतर्गत विद्यार्थ्यांसाठी राहण्याची मोफत व्यवस्था केली जाते. काही केंद्रांमध्ये दिवसातून दोन वेळचं जेवण, नाश्ता आणि गरजेच्या सुविधा देखील पुरविल्या जातात.
4. सराव परीक्षा व मूल्यमापन:
विद्यार्थ्यांना UPSC च्या नमुन्यानुसार मॉक टेस्ट दिल्या जातात. त्यानंतर त्यांच्या उत्तरपत्रिकेचे बारकाईने मूल्यमापन करून त्यावर तज्ज्ञ मार्गदर्शन दिले जाते.
5. साक्षात्कारासाठी विशेष तयारी:
मुख्य परीक्षा उत्तीर्ण झाल्यानंतर ‘पर्सनॅलिटी टेस्ट’ किंवा मुलाखतीसाठी विशेष प्रशिक्षण घेतले जाते. यामध्ये साक्षात्कारात विचारले जाणारे संभाव्य प्रश्न, उत्तर देण्याची पद्धत, आत्मविश्वास वाढवण्यावर भर दिला जातो.
6. ऑनलाइन अभ्यास सुविधा:
काही संस्था विद्यार्थ्यांना ऑनलाइन पोर्टल, अ‍ॅप किंवा वेबसाईटद्वारे ऑनलाईन क्लासेस, मटेरियल आणि अपडेट्स पुरवतात, जेणेकरून ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांनाही सहज अभ्यास करता येतो.
7. UPSC परीक्षेचे अर्ज शुल्क:
ही योजना विद्यार्थ्यांसाठी UPSC च्या फॉर्म भरण्याचे शुल्कही शासनाकडून किंवा संस्थेकडून भरून दिले जाते.
8. प्रेरणादायी सत्र व मार्गदर्शन कार्यक्रम:
योजना कालावधीत विविध आयएएस/आयपीएस अधिकाऱ्यांची भेट, त्यांच्या अनुभवांची माहिती, आणि प्रेरणादायी संवाद सत्र आयोजित केली जातात.
महाराष्ट्रातील प्रमुख सिव्हिल सेवा मार्गदर्शन केंद्रे:
1. सरदार वल्लभभाई पटेल राष्ट्रीय प्रशासन प्रबोधिनी (SVPNPA), पुणे
- UPSC साठी अत्यंत दर्जेदार प्रशिक्षण दिले जाते.
- राज्यशासनामार्फत चालवल्या जाणाऱ्या काही योजनांची अंमलबजावणी इथे केली जाते.
2. छत्रपती शाहू महाराज संशोधन, प्रशिक्षण व मानव विकास संस्था (SARTHI), पुणे
- मराठा आणि कुणबी समाजातील आर्थिकदृष्ट्या मागास विद्यार्थ्यांसाठी मोफत UPSC/MPSC कोचिंग.
- वसतिगृह व स्टायपेंडची सोय.
3. महात्मा फुले समता परिषद अभ्यास केंद्र, पुणे
- विविध जाती-जमातींतील विद्यार्थ्यांसाठी मोफत मार्गदर्शन आणि सराव परीक्षा.
- सिव्हिल सेवा मुख्यतः केंद्रस्थानी ठेवून अभ्यासक्रम राबवतात.
4. बीआर आंबेडकर रिसर्च अँड ट्रेनिंग इन्स्टिट्यूट (BARTI), पुणे
- अनुसूचित जाती प्रवर्गातील विद्यार्थ्यांसाठी UPSC/MPSC कोचिंग योजना.
- निवड झालेल्या विद्यार्थ्यांना राहणी, जेवण, पुस्तके आणि प्राध्यापक मार्गदर्शन विनामूल्य.
5. महाज्योती (डॉ. पंजाबराव देशमुख अनुसूचित जाती, जमाती आणि विशेष मागासवर्गीय विद्यार्थी विकास महामंडळ), नागपूर
- SC/ST/OBC आणि EWS विद्यार्थ्यांसाठी UPSC/MPSC कोचिंग, वसतिगृह आणि डिजिटल शिक्षण सुविधा.
- ऑनलाईन आणि ऑफलाईन दोन्ही स्वरूपांत कोर्सेस.
6. यशदा (YASHADA – Yashwantrao Chavan Academy of Development Administration), पुणे
- सरकारी अधिकारी प्रशिक्षण संस्था, मात्र UPSC पूर्व परीक्षेसाठी ‘Pre-IAS Training Centre’ आहे.
- दर्जेदार आणि अनुभवी प्राध्यापकांकडून मार्गदर्शन.
7. अल्पसंख्याक विकास विभाग अंतर्गत UPSC/MPSC कोचिंग योजना केंद्रे
- मुस्लिम, बौद्ध, जैन, शीख, ख्रिश्चन अल्पसंख्यांक गटांतील विद्यार्थ्यांसाठी मोफत कोचिंग योजना.
- विविध जिल्ह्यांमध्ये कोचिंग सुविधा दिल्या जातात.
8. जिल्हास्तरीय खासगी/सरकारी मान्यताप्राप्त कोचिंग केंद्रे
- मुंबई, औरंगाबाद, नाशिक, अमरावती, कोल्हापूर आणि सातारा येथे काही खाजगी संस्था देखील शासनाच्या योजनेत भाग घेऊन मोफत मार्गदर्शन पुरवतात.
या लेखाच्या माध्यमातून Mahitia1.in टीमने ” सिव्हिल सेवा मार्गदर्शन योजना| UPSC/MPSC/इतर शासकीय स्पर्धा परीक्षेच्या तयारीसाठी मदतीचा हात|Civil Services Guidance Scheme|” व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला या व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group- शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – (लिंकवर क्लिक करून) जॉइन करू शकता. ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी, शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो.
हे हि वाचा !
सारथी योजनेद्वारे मागासवर्गीय विद्यार्थ्यांना परदेशी शिक्षणासाठी संधी!
अभियांत्रिकी क्षेत्रातील करिअर पर्याय! Career option in Engineering!
IPS बनण्यासाठी अश्या पद्धतीने करा तयारी!
यूपीएससी तयारी साठी उपयुक्त पुस्तकांची यादी upsc book list in marathi
